BRICS'te Yol Ayrımı mı?

BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) küresel sistemde yükselen güçlerin sesi olma iddiasıyla ortaya çıkan ve özellikle Küresel Güney’in taleplerine dikkat çekmeyi amaçlayan önemli bir platformdur. Ancak bu yapının halen tam anlamıyla kurumsal bir uluslararası örgüt olmadığı açıkça görülmektedir. Zira BRICS’in sabit bir genel merkezi, daimi bir genel sekreteri, bağlayıcı bir kurucu anlaşması ya da netleşmiş karar alma mekanizmaları bulunmamaktadır. Bu yönüyle BRICS, daha çok yıllık zirveler ve tematik iş birlikleri etrafında şekillenen esnek bir istişare platformu olma niteliğini korumaktadır.

Bu çerçevede, Temmuz 2025’te Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde düzenlenecek BRICS Zirvesi kritik bir dönüm noktası olabilir. Türkiye’nin bu zirveye davetli olarak katılacak olması dikkat çekici bir gelişme olsa da, BRICS içindeki fikir ayrılıklarının bu toplantıda daha da görünür hâle gelmesi beklenmektedir.

Özünde ekonomik iş birliği hedefiyle yola çıkan BRICS, özellikle son yıllarda gündemine güvenlik, terörle mücadele ve küresel yönetişim gibi politik konuları da almaya başlamıştır. Ancak bu alanlardaki uyumsuzluklar ciddi bölünmelere işaret etmektedir. Terörizmle mücadelede Hindistan’ın pozisyonu ile İran veya Çin’in yaklaşımı arasında derin farklar mevcuttur. Başka bölgesel meselelerde de görüş ayrılıkları görülmektedi. Örneğin, Ukrayna savaşı sonrası Batı’yla ilişkilerde Rusya’nın duruşu ile Brezilya’nın ya da Güney Afrika’nın temkinli çizgisi uyuşmamaktadır.

Demokratik yapılarıyla öne çıkan Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika’nın ortak yaklaşımı, BRICS’in Batı karşıtı bir ittifak hâline dönüşmemesi yönündedir. Bu ülkeler için BRICS’in öncelikli amacı, küresel yönetişimde daha adil bir temsil ve alternatif ekonomik düzenlemeler geliştirmektir. Buna karşın Çin, Rusya ve İran gibi ülkelerin, BRICS’i Batı’ya karşı stratejik bir cepheye dönüştürme eğilimleri, platformun iç dinamiklerinde çatlaklar yaratmaktadır. Özellikle “de-dolarizasyon“ yani doların küresel ticaretteki rolünü azaltma konusunda dahi üye ülkeler arasında görüş birliği bulunmamaktadır.

Sonuç ve Temmuz 2025 Zirvesinden Beklentiler

Temmuz 2025’teki Rio Zirvesi, BRICS’in geleceği açısından önemli bir test niteliği taşımaktadır. Suudi Arabistan’ın resmi olarak katılım sağlamaktan vazgeçmesi ve Endonezya’nın olası üyeliği gibi gelişmeler, platformun genişleme politikasının yeniden değerlendirilmesini gündeme getirmiştir.

Zirvede şu başlıkların öne çıkması beklenmektedir:

- Yeni üyelik kriterlerinin netleştirilmesi
- BRICS Kalkınma Bankası’nın reformu ve etkinliği
- Ortak dijital ödeme sistemleri ve para birimi girişimleri
- Küresel Güney’in kalkınma sorunları (gıda, enerji, sağlık, borç krizi)
- Güvenlik alanındaki iş birliği sınırları ve farklılıkları

Türkiye’nin de davetli olarak katılacağı bu zirve, aynı zamanda Ankara açısından da Küresel Güney ile yeni ekonomik açılımlar için fırsatlar yaratabilir. Ancak BRICS’in bir örgüt değil, halen kurumsallaşmamış bir platform olduğu gerçeği göz önünde bulundurulmalı ve aşırı siyasi beklentiler yerine, tematik ve ekonomik alanlara odaklı iş birlikleri geliştirilmelidir. Özellikle bu işbirlikleri bakımından da kurumsal bir yapı olan Yeni Kalkınma Bankası (New Development Bank) ile işbirliklerinin gelişmesi önemlidir.

Uriel Araujo, Antropoloji Doktorası, etnik ve dini çatışmalar konusunda uzmanlaşmış, jeopolitik dinamikler ve kültürel etkileşimler konusunda kapsamlı araştırmalar yapan bir sosyal bilimcidir.