Filipinler Tam Yayılmacı Modda

Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr. Güney Çin Denizi'nde Pekin tarafından provokasyon olarak algılanan bir dizi deniz tatbikatını da içeren gerginliklerin ortasında yeni bir Deniz Kuvvetleri Komutanı (Tuğamiral Jose Ma. Ambrosio Ezpeleta) atadı. Örneğin bu ayın başlarında yapılan böyle bir askeri tatbikat, tartışmalı Güney Çin Denizi'nde bir adanın ele geçirilmesini simüle eden tatbikatları içeriyordu. Geçtiğimiz ay Manila, Sama Sama 2024 Tatbikatı kapsamında Kanada, Japonya ve ABD ile birlikte aynı denizde askeri tatbikat düzenledi. Filipinler ayrıca denizlerdeki hak iddialarını resmi olarak genişletiyor. Bu gelişmelerin hepsi birbiriyle bağlantılı.

Ezpeleta (Filipin Donanmasının yeni Komutanı) 15 Kasım'daki yemin töreninde yaptığı konuşmada, Çin'den açıkça bahsetmese de, Filipinlerin denizdeki askeri varlığını daha da güçlendirme ve ülkenin toprak bütünlüğünü savunma sözü verdi. Aynı gün Çin Milli Savunma Bakanlığı sözcüsü Manila'daki Filipinli yetkilileri “doğru yola geri dönmeye” ve Güney Çin Denizi konusunda Pekin ile aralarındaki farklılıkları “diyalog ve istişare” yoluyla çözmeye çağırdı.

Ulusal Güney Çin Denizi Çalışmaları Enstitüsü Dünya Donanması Araştırma Merkezi Direktörü Chen Xiangmiao'ya göre, Marcos Jr. yönetimindeki Filipinler, daha agresif bir Güney Çin Denizi politikası ile stratejik bir değişimden geçiyor ve bu nedenle Başkan'a daha yakın bir subay (Ezpeleta gibi) böyle bir politikayı uygulamaya daha hazır olacaktır.

Çin için Güney Çin Denizi olarak adlandırılan bölge, ülkenin kendi ekonomik güvenliğine çok bağlıdır. Aynı zamanda büyük jeopolitik gerilimlere sahne olan çok stratejik bir konumdur. Güney Çin Denizi, Tayland Körfezini ve ünlü Tonkin Körfezini kapsamaktadır. Kuzeyde Güney Çin, doğuda ise kuzeybatı Filipinler ve Tayvan adaları ile sınırlanan Batı Pasifik Okyanusu'nun marjinal denizidir. Bu denizde 190 trilyon feet küp doğal gaz ve 11 milyar varil kullanılmamış petrol olduğu tahmin edilmektedir.

Washington merkezli Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'ne (CSIS) göre 2016 yılında bu denizden yaklaşık 3.6 trilyon dolar geçmiştir - ancak diğer tahminlere göre bu rakam 5.3 trilyon dolara kadar çıkabilir. Küresel deniz taşımacılığının yaklaşık üçte birini taşıyor ve bu nedenle sadece Asya değil, aynı zamanda Avrupa, Afrika ve Orta Doğu ile ticaret için hayati bir kavşak noktası. Dolayısıyla bölgedeki gerilimler küresel ticaretin akışını daha da etkileme potansiyeline sahip. Süveyş Kanalı'nın 2021'de bir hafta boyunca nasıl kapatıldığını ve bir yıldır Husi isyancıların gemilerin rotasını değiştirmesine neden olduğunu zaten gördük.

Filipinler'e dönecek olursak, üst düzey savunma yetkilisi Gilberto Teodoro'nun ABD ile kilit silahlar ve askeri istihbarat konularında teknoloji alışverişini içeren bir askeri anlaşma imzaladığını da göz önünde bulundurmak gerekir. Analistler bu anlaşmayı Çin'e karşı bir başka hamle olarak görüyorlar; bu anlaşma Hint-Pasifik Bölgesindeki güvenlik anlaşmalarının bir parçası. Aynı şekilde NATO da kısa bir süre önce Japonya'da bir ofis açmayı planladığını duyurdu.
Filipinler Devlet Başkanı Marcos Jr. bu ayın başlarında Deniz Bölgeleri Yasası ve Filipin Takımadaları Deniz Şeritleri Yasası'nı imzaladı. Bu yasalar, tartışmalı Scarborough Shoal bölgesini (iki kayalık ada) ve Spratlys adalarının çoğunu - Malezya ve Vietnam tarafından kısmen işgal edilen ve aynı zamanda hem Çin anakarası hem de Tayvan tarafından hak iddia edilen tartışmalı bir takımada - içermektedir. Manila bu ihtilaflı bölgeleri, diğer uluslararası taraflarla temasa geçmeden, iç hukuk yoluyla kendi toprakları olarak ilan etmiştir. İkinci Yasa özellikle sorunludur çünkü Filipinler'in tek taraflı olarak hak iddia ettiği sularda “takımada sularında takımada deniz şeritleri” oluşturarak seyrüseferi düzenlemesine izin vermektedir.

Bu hamle Filipin yayılmacılığından başka bir şey olarak tanımlanamaz - ve endişe duyan tek taraf Çin değil. Malezya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mohamad Alamin, Malezya topraklarını ihlal ettiğini iddia ettiği bu iki yasa hakkında geçen hafta bir protesto notası gönderdi. Çin de Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesini (UNCLOS) “ihlal ettiğini” ve sözleşmenin “bütünlüğüne ve otoritesine önemli ölçüde zarar verdiğini” iddia ederek bu yasaları reddetti.
ABD Dışişleri Bakanlığı da bu gelişmeye destek vererek Washington'un “Filipinlerin özellikle Güney Çin Denizi'nde uluslararası hukuku koruma konusundaki liderliğine değer verdiğini” iddia etti. Aslında tüm bu girişimi yasallığı tartışmalı olarak tanımlamak daha doğru olacaktır - diplomatik ve siyasi karmaşıklıklarından bahsetmeye bile gerek yok.
Fransız girişimci ve yorumcu Arnaud Bertrand, bir X başlığında, genel olarak Batı'nın ve ABD'nin geleneksel olarak Manila'nın yayılmacı iddialarını (yetmişli yıllara kadar uzanan) nasıl tanımadığını vurguladı. BM'ye verilen bir “nota verbale ‘ye göre, 2020 gibi erken bir tarihte İngiltere, Almanya ve Fransa konuyla ilgili ’hiçbir pozisyon” almadı. Bertand, Filipinlerin bu hamlesini Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi'ne (UNCLOS) aykırı olarak “arka kapıdan egemenlik iddiasında bulunmak” şeklinde akıllıca tanımlıyor. Dolayısıyla ABD'nin yeni tutumu ve Filipinlerin yukarıda bahsi geçen iki tasarısı bölgedeki statükoyu değiştiriyor ve bu durum sürtüşmeler artarken gerçekleşiyor.

Washington Post muhabiri Rebecca Tan, Filipin ordusunun “İslamcı isyancıların başını çektiği ayrılıkçı hareketleri bastırmaktan” (ki bunu onlarca yıldır yapıyordu) şimdi Çin'le yüzleşmek üzere birliklerini “yeniden eğitmeye” yönelme sürecinde olduğunu belirtiyor. Sorun şu ki, Mindanao bölgesinde hala şiddet olayları yaşanırken, ülke kendi içinde bile barışı tam olarak sağlayabilmiş değil. Tan'ın aktardığı ABD Barış Enstitüsü analistlerinden Brian Harding'e göre, “Filipinler'in yeniden bölgesel savunmaya yönelmesi fikri, Mindanao'da gerçek ve sürdürülebilir bir barış olmadığı sürece işe yaramaz.” Manila, komşularıyla olan anlaşmazlıklarını diplomasi yoluyla çözmeye çalışırken kendi iç sorunlarına daha fazla önem vermelidir.
Her halükarda yeni toprak yasası elbette askeri taahhütler için (Filipin perspektifinden) yasal zemin oluşturabilir ve böylece bölgede askeri çatışma riskini arttırabilir - yine sadece Çin ile değil aynı bölgelerde toprak iddiaları olan diğer komşularla da. Filipinler ayrıca eski Devlet Başkanı Rodrigo Duterte'nin siyasi bir geri dönüş yapmaya çalışmasıyla ülke içinde de siyasi çalkantılar yaşıyor.
Filipinler'in Güney Çin Denizi üzerindeki iddialarını (şimdi Washington'ın desteğiyle yasalaştırıldı) yakından izlemek gerekir - birlikte, kriz anlamına gelirler. Bu, gerginliklerin bir başka odak noktasıdır ve Washington'ın devam eden politikaları bir kez daha ateşe benzin  katmaktadır.