Döngüsel Ekonomi

Büşra Nur Aydın 1, 3, Prof. Dr. Semih Ötleş 1, 2

1 Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi Anabilim Dalı    2 Ege Üniversitesi Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi Mükemmeliyet Araştırma Merkezi                        3 Çevre Mühendisi, Uşak Deri Karma Organize Sanayi Bölgesi 

Özet

Döngüsel ekonomi ve ürün yaşam döngüsü yönetimi sürdürülebilirliği destekleyen iki önemli yaklaşımdır. Döngüsel ekonomi, yeniden kullanım, atıkların azaltılması mümkün olan en verimli şekilde değerlendirilmesini ve ekonomik büyümenin sürdürülebilir bir şekilde sağlanmasını hedefleyen bir yaklaşımdır. Ürün yaşam döngüsü yönetimi ise bir ürünün üretim aşamasından geri dönüşümü/bertarafına kadar olan tüm süreçleri kapsar. Ürün yaşam döngüsü yönetiminin dijital yetenekleri döngüsel ekonomi modelinin uygulanabilmesi için gerekli altyapı ve alternatifleri içerir. Ürün yaşam döngüsü yönetimi ürünün tasarım aşamasından, üretim, kullanım, bakım ve geri dönüşüm süreçlerini optimize ederek dijital işbirliği ile daha verimli iş akışları ve atıkların döngüye kazandırılmasıyla döngüsel ekonominin temellerine ulaşmasını sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler: döngüsel ekonomi, ürün yaşam döngüsü yönetimi, sürdürülebilirlik

1. Giriş

Sanayileşme ile birlikte kaynak kullanımına bağlı olarak artan atıklar çeşitli sorunları beraberinde getirmektedir. Sınırlı kaynaklar giderek azalmakta, hammaddelere erişim zorlaşmakta, rekabet artmakta ve iklim değişikliğinin kaçınılmaz sonuçları dikkat çekici bir şekilde görülmektedir. Giderek artan çevre kirliliği ve iklim krizi nedeniyle ülkeler çeşitli çözümler aramaya başlamıştır. Üretim sisteminde oluşan her atığın tekrar değerlendirildiği, bu sayede hammadde maliyetinin minimize edildiği, kaynak verimliliğinin ise en üst düzeyde tutulduğu, sürdürülebilir bir üretim modeli olan döngüsel ekonomi bu çözümlerin başında gelmektedir [1].

Artan farkındalıkla birlikte hükümetler ve şirketlerin gündeminde olan Birleşmiş Milletlerin belirlediği sürdürülebilir kalkınma hedefleri çevre, toplum ve ekonomi arasındaki dengenin sağlanması adına yol haritalarını oluşturmaktadır. Sanayileşme, artan kaynak tüketimi ve tüketim sonucu oluşan atıkların en uygun şekilde yönetilmesi bu hedeflere ulaşılmasında bireysel ve toplumsal aksiyonların alınmasını beraberinde getirmektedir. Teknolojinin getirdiği olanaklardan faydalanarak bir ürünün üretiminin her aşamasının dijital ortamda izlenebilirliği ile üretim aşamalarında oluşacak atıkların değerlendirilmesi döngüsel ekonomi modelinin uygulanmasına zemin hazırlar.

2. Döngüsel Ekonomi Modeli

Mevcut ekonomik yaklaşım al-yap-at fikri temelinde  doğrusal ekonomi modeline dayanmaktadır. Döngüsel ekonomi modeli ise artan yaşam standartlarına sahip ve hızla büyüyen bir nüfusa hizmet etmek için kaynakların kullanımı sonucu tüketimin hızla artmasından dolayı önceliklendirilen; kullandığımız kaynakları optimize etmeye ve bunları mümkün olduğunca uzun süre döngülerde tutmaya çalışan bir yenileyici sistemdir.

Döngüsel ekonomide ürün ve endüstriyel süreçlerin kaynak ve materyalleri sürekli olarak akışta ve kullanımda kalacak şekilde uygun olarak tasarlanması ile atıklar en aza indirgenir; çıkması kaçınılmaz olan atıklar ve kalıntılar ise geri dönüştürülür veya geri kazanılır [1].

                                               Şekil 1. Döngüsel Ekonomi Modeli [1]

Döngüsel ekonomi tanım olarak, atıkları ortadan kaldırmayı, kaynak verimliliğini artırmayı ve ekonomi, çevre ve toplum arasında daha iyi bir denge sağlamayı amaçlayan sistem yeniliklerini destekler [2]. Döngüsel ekonominin temel odak noktası kaynak kullanımı olup 3R yaklaşımını takip eder;

Reduce: Azaltma, hammadde girdilerinin en aza indirilmesi anlamına gelir.

Reuse: Yeniden kullanma, yan ürünlerin ve atıkların firmalar veya endüstriler için kaynak ve hammadde olarak kullanılmasını içerir.

Recycle: Geri dönüştürme, geri dönüştürülebilir malzemelerin yeni ürünlere dönüştürülmesini teşvik eder, böylece işlenmemiş malzemelerin tüketimi azaltılabilir [3].

Döngüsel ekonominin getireceği avantajlar [1];

- Maliyetleri azaltma,                                                  - Yeni iş fırsatları yaratma

- Hammadde fiyat dalgalanmalarını azaltma,             - İstihdamı arttırma

- Daha az kaynak kullanımı ile büyüme                     - Sürdürülebilir ürün ve hizmet ihracatı

- Daha dayanıklı işletmeler                                            - Sera gazı emisyonlarını ve israfı azaltma

- Daha rekabetçi işletmeler

2.1. Döngüsel Ekonomi Uygulama Modelleri

2.1.a Döngüsel Tedarik Zinciri

Döngüsel tedarik zinciri modeli, geleneksel üretim girdilerinin biyolojik olarak çözünebilir, yenilenebilir veya geri dönüştürülebilir/geri kazanılmış malzemelerle değiştirilmesini içerir. Bu model, malzeme geri kazanımının ürün yaşam döngüsünün çok daha erken bir aşamasında dikkate alındığı bir kaynak geri kazanım biçimi olarak düşünülebilir. Böylece şirketler, atıkları ve verimsizlikleri ortadan kaldırıp kıt kaynakların kullanımını kademeli olarak azaltarak maliyet tasarrufu yapmaktadır. Döngüsel tedarik modelinin altında yatan felsefe "beşikten beşiğe (cradle to cradle)" ürün tasarımı olarak adlandırılır.  Amaç, ürünlere gömülü malzemelerin kullanım ömürlerinin yakma veya depolama tesislerinde sona erdirildiği yaklaşımına dayanan beşikten mezara akışı ile bir fark yaratmaktır. Beşikten beşiğe yaklaşımında ise, bunun yerine, malzemelerin sonsuz kullanım olasılığı düşünülerek bu malzemeler yeni ürünlerin imalatında girdi haline gelir.

Tarket firması küresel olarak faaliyet gösteren bir zemin kaplama üreticisi, Desso ise bu firmanın karo halı markasıdır. Firma, atık döngüsünü kapatmak ve iklim değişikliği üzerindeki etkilerini azaltmanın, birlikte çalışılan her bir sektördeki ilişkilenmeye ve tedarik zincirlerine bağlı olduğunu düşünmektedir. Bu bağlamda kendi yolculuğunun kilometre taşları, EcoBase™ adı verilen %100 geri dönüşümlü halı karo desteği, eski halıların ReStart® toplama programı, ipliği ve diğer elyafları tabandan ayıran bir geri dönüşüm Refinity® işlemidir. Desso, yeni halılar için girdi malzemesi olarak ECONYL® olarak bilinen (kurtarılmış ipliği kullanıma hazır yüksek kaliteli yeni ipliğe geri dönüştürerek) geri dönüştürülmüş ipliği kullanmaktadır [1].

2.1.b Ürünün Ömrünü Uzatmak

Bu iş modeli ürünlerin veya varlıkların ömrünü uzatmayı hedefler. Bu durum döngüsel ekonomi çerçevesinde oldukça istenen bir yaklaşımdır. Bu yöntemle ürünler ve malzemeler daha uzun süre döngüde kalırlar ve sonuç olarak da yeni kaynak kullanımı ihtiyacı azalır. Klasik uzun ömürlü model ile (classic long life model) üreticiler ürünlerin dayanıklılığını artıracak şekilde tasarlayarak ürünlerinin hizmet ömrünü uzatabilirler. Yeniden kullanım ve onarım faaliyetleri ve bunların ilişkili olduğu iş modelleri, ürünlerin zamanından önce atılması/ıskartaya çıkarılması yerine gerçekte amaçlanan hizmet ömrüne ulaşmasını sağlar. Yeniden üretim ile üretilmiş ürünler yeni bir hizmet ömrüne sahip olurlar.

Repair Cafe, ilk olarak 2009'da Hollanda'da açılmıştır. Bu tamir kafeleri, insanların elektrikli ve mekanik cihazların, bilgisayarların, bisikletlerin, kıyafetlerin ve diğer eşyaların gönüllüler tarafından onarıldığı bir ortam oluşturur. Bu kafelerin amacı israfı ve tüketimi azaltmak, onarım becerilerini artırmak ve sosyal uyumu güçlendirmektir. 2016 yılından beri Repair Cafe Kadıköy’de de faaliyet göstermektedir.

GameStop, elektronik ürünler ve oyun gibi materyal ve ürünlerin daha uzun süre döngüde tutulmasını sağlamak için müşterileri ürünleri iade etmeye teşvik eden bir şirkettir. Böylece ürünler yenilenebilir ve tekrar satılabilir. GameStop aslında bir yazılım ve video oyunları perakendecisiydi. Şimdi, müşteriler için değer yaratan oldukça gelişmiş bir satın alma, satma, ticaret programı sunuyor. Başlangıçta çoğunlukla video oyunları ve konsollara odaklanan GameStop, yakın zamanda yenileme ve geri dönüşüm modellerini diğer elektronik ürünlerinde de (Android ve iOS cihazlar gibi) genişletmeye başladı [1].

2.1.c Paylaşım Ekonomisi

Başlangıç noktası, az kullanılan her kaynağın boşa giden bir kaynak olduğu fikridir. Bireyler veya işletmeler arası güveni sağlayabilmek adına, aracı şirketlerin oluşturduğu eş düzeyler arası ağlardaki tüketicilerin atıl kaynaklarına geçici mülkiyet vermek -mülkiyet hakkının devri olmadan- ve kar amaçlı işlemlerin maliyetini kolaylaştırmak ve azaltmak için çevrimiçi platformlar kullanan bir ekonomik sistem olarak tanımlanabilir. Kısaca, bu model ürün kullanıcıları arasında iş birliğini sağlamak için bir platform geliştirir, böylece fazla kapasitenin veya yetersiz kullanımın paylaşılmasını kolaylaştırır, üretkenlik ve kullanıcı değeri yaratmayı artırır.

Ekstra alanlarını paylaşmak isteyenleri, otellere kıyasla daha ucuz veya farklı bir yer arayan gezginlerle buluşturan bir ağ olan Airbnb platformu ve kullanıcılar arasında, yolculuk yapacak sürücülerin rotayı, kalkış saatini ve yerini, mevcut yerlerin sayısını ve seyahatin fiyatını belirleyen yaygın bir otomobil ortak kullanım platformu olan BlaBlaCar bu iş modeline örnek gösterilebilir.

Kendisini “Türkiye’nin ilk ve tek yenilikçi takas modeli” olarak tanıtan Barty, her şeyin takas edilebileceği bir platform oluşturmayı hedeflemektedir. İlk olarak sadece kitap takasına izin veren uygulamada yenilikçi takas modeli ile ikinci el kitaplar değerinde ve özgürce takaslanabilmekteydi. Şu anda ise firma, birçok ürünün takas edilebileceğini duyurmuştur ve uygulamanın ismi Barty olmuştur. Buradaki bütün takaslar Barty isimli sanal paracık ile yapılmaktadır. Uygulamada ürün bilgileri ve birkaç fotoğrafı yüklenmekte ve ürünün Barty puan cinsinden değeri sistem tarafından belirlenmektedir [1].

2.1.d Ürün Hizmetleri Sistemi

Ürün hizmetleri sistemi iş modeli, geleneksel “satın alma ve sahip olma” modeline bir alternatif sunar ve fiziksel bir ürünü bir hizmet bileşeniyle birleştirir. Müşterilerinin ihtiyaçlarını ekonomik ve sürdürülebilir bir şekilde birlikte karşılayabilen pazarlanabilir bir ürün ve hizmet grubu olarak tanımlanmaktadır. Ürünler bir veya birden fazla müşteri tarafından bir kiralama veya kullanım için ödeme yoluyla kullanılır.

Ürün Odaklı Ürün Hizmet Sistemleri: Ürün kullanıcıya aittir. Onarım ve garanti hizmetleri bu kategoride değerlendirilmektedir. Bu iş modelini benimseyen üreticiler geleneksel bir şekilde ürün üretmeye ve satmaya devam etmekte ancak değer teklifine ek olarak satış sonrası hizmeti de dâhil etmektedir.

Kullanım Odaklı Ürün Hizmet Sistemleri: Malın mülkiyeti olmadan belirli bir malla ilişkili hizmetlere erişim sağlanır. Ürünler bir veya birden fazla müşteri tarafından kullanılmak üzere kiralanır. Ürün kullanımı gerçek kullanıcılara hizmet olarak sunulmaktadır. Bu, tüketicilerin bir ürün için yalnızca gerçekten ihtiyaç duyduklarında ödeme yaptıkları anlamına gelir, sahip olma maliyetlerinden büyük ölçüde kaçınılır.

Sonuç Odaklı Ürün Hizmet Sistemleri: Üretilen varlıkları veya malları geleneksel bir şekilde pazarlamak yerine, firmalar bu malların sağladığı hizmetleri veya çıktıları pazarlarlar. Bu sistemde, ürün sistemi sunan firmaya aittir. Kullanıcı ürünü satın almak yerine, ürünün sağladığı faydayı satın almaktadır. Dolayısıyla kullanıcı ve sağlayıcılar ürünün sağladığı performans üzerinde hemfikir olurlar ve ödemede buna göre anlaşırlar.

Outdoor giyim şirketi Patagonia, hasarlı kıyafetleri onarmayı garanti ediyor ve müşterilerin ürünlerini ikinci el ürünler olarak satmaları için bir platform işletiyor.

ABD kökenli bir teknoloji şirketi olan Xerox, şirketlere yazıcı, fotokopi makinesi gibi ürünler sağlar ve çalışma süresince, işletme ve bakımdan sorumlu olmaya devam ederken, kullanıcılar çıktı ve fotokopi başına ödeme yaparlar.

'Döngüsel Aydınlatma' veya 'lüks başına ödeme' özelliğini tanıtan Hollandalı aydınlatma şirketi Philips ile bir müşteri, bir tesis için belirli bir parlaklık seviyesi konusunda anlaşabilir. Philips'in görevi, mümkün olan en düşük maliyetli aydınlatma ekipmanıyla istenilen parlaklık seviyesini sağlamaktır. Servis sözleşmesinin sonunda, aydınlatma sistemi yükseltilip tekrar kullanılabilir veya tüm malzeme ve parçalar yeniden yerleştirme veya geri dönüşüm için iade edilebilir. Philips bu iş modeli ile, malzeme israfını en aza indirerek ve çevresel etkileri azaltarak, aydınlatma ürünlerinin ömrünü uzatan ve gelecek nesil için daha iyi bir gelecek sağlayan bir ekosistem yarattığını savunmaktadır [1].

2.1.e Kaynak Geri Kazanımı

Kaynak geri kazanım iş modelleri, atıklardan ikincil hammaddelerin üretilmesini içerir. Burada 3 ana faaliyet söz konusudur; toplama, ayrıştırma, ikincil üretim . Ortaya çıkan ikincil hammaddeler (metaller, plastikler, kâğıt, vb.) daha sonra çeşitli üretim firmalarına satılmaktadır. Kaynak geri kazanım modellerinin temeli atık kolunda bulunan malzemelerin değerlendirilmesine odaklanmaktır.

Aşağı Dönüşüm (Downcycling): Geri dönüşüme benzer olarak, atıkların ikincil hammaddelere dönüştürülmesidir. Buradaki temel fark, geri kazanılan hammaddenin daha düşük kalitede olması ve sınırlı ürünler için girdi olarak kullanılabilmesidir. Kısacası, bir malzeme veya ürünün daha düşük değere / düşük kaliteli ürünlere dönüştürülmesi olarak ifade edilebilir.

İleri Dönüşüm (Upcycling): Aşağı dönüşümün tersine, ileri dönüşüm, atığın ikincil hammaddelere dönüştürülmesi ve daha sonra nispeten daha yüksek değerli ürünlerde kullanılmasıdır. Yani, atıklar daha kaliteli ve yeni ürünlerde kullanılır ve malzemelerin boşa gitmesi önlenir.

Endüstriyel Simbiyoz (Industrial Symbiosis): Endüstriyel simbiyoz (ES) bir firmanın üretim yan ürünlerinin başka bir firma tarafından üretim girdileri olarak kullanımını içerir. Böylece, şirketler diğer şirketlere atıklarını birincil kaynak olarak sağlayabilmektedir. ES, geleneksel olarak ayrı endüstrileri, malzeme, enerji, su ve yan ürünlerin fiziksel değişimini içeren rekabet avantajına ortak bir yaklaşımla dâhil etmek olarak tanımlanmıştır ve başarılı endüstriyel simbiyoz için kilit faktörler olarak iş birliği ve coğrafi yakınlığın sunduğu sinerjik olasılıklar düşünülmektedir.

Pharrell Williams ve G -Star Raw, okyanuslarda bulunan plastik atıkları kot pantolon, tişörtler ve hatta kimonolar gibi giyilebilir modaya dönüştürmektedir. Süreç, plastiklerin parçalanması ve biyonik iplik (bionic yarn) adı verilen giysiler için liflere dönüştürülmesi ile yapılmaktadır. Ayrıca, Pharrell Williams'ın yaratıcı koleksiyonu I Am Other, döngüsel tasarım ve teknoloji şirketi Pentatonic ile ortaklaşa çalışarak CD'leri ve gıda ambalajlarını yeniden kullanılabilir çatal bıçak takımları haline getirmektedir.

Aleris Rolled Products şirketi Almanya’da yarı mamul alüminyum ürünler üretmektedir. Alüminyum döküm işlemleri sırasında kullanılmayan atık ısı ortaya çıkmaktadır. Komşu şirket Avangard Malz AG ise arpadan malt üretmektedir ve kurutma süreci için, şirket yüklü miktarda ısıya ihtiyaç duymaktadır. Ekonomik ve çevre dostu bir çözüm olarak, iki şirket bir ısı değişim programı başlatmaya karar verdi. Döküm işleminden gelen tuzdan arındırılmış sıcak suyu kapalı bir sistemde malt-kurutma odalarına aktaran 1.200 m boru hattı inşa edildi. Bu şekilde malt tesisinin kurutma işlemi için doğal gaz ihtiyacı ortadan kalkmış ve alüminyum tesisinde ortaya çıkan atık ısı işlevsel hale gelmiştir.

5 iş modeli ve 3 teknoloji döngüsel ekonominin uygulanmasına yardımcı olur [1].

                                Şekil 2. Döngüsel Ekonomi Uygulama Modelleri [1]

Dijital Teknolojiler: Nesnelerin interneti (loT), Blockchain, büyük veri (big data), Radyo Frekansı Tanımlama (RFID):Kaynakların takip edilmesine, faydalanma/atık kapasitesinin izlenmesine yardımcı olur.

Fiziksel Teknolojiler: 3D yazıcılar, robotik, enerji depolama ve hasadı, modüler dizayn, nano teknoloji, üretim ve malzeme: Maliyetlerin, çevresel etkilerin azaltılmasına yardımcı olur.

Biyolojik Teknolojiler:Biyoenerji, biyolojik temelli malzemeler, biyokataliz, hidroponik ve aeroponik sistemler: Fosil enerji kaynaklarından kaçınılmasına yardımcı olur.

3. Ürünlerin Yolculuğu: Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi (PLM)

Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi, şirketlerin ürünlerini ilk fikir oluşumundan ürünün kullanım ömrünü tamamladıktan sonraki aşamadan geri dönüşümüne kadar geçen yaşam döngüsü boyunca en etkili şekilde yönetme faaliyetidir. PLM, müşteriler ve şirket hissedarları için hem mevcut hem de gelecekteki ürünlerin değerini arttırmayı hedeflemektedir. PLM, ürün bilgisinin etrafındaki uygulama, insan, veri, iş metotları ve prosesleri bütünleştirerek, süreçlerin yönetilebileceği işbirlikçi bir ortam yaratır [4].

Ürün yaşam döngüsü yönetimi sistem ve yazılımlarının geliştirilmesi ile değişken bir pazarda tedarik zinciri boyunca müşterilerin beklentilerini karşılayacak ürünlerin, döngüsel ekonomi ilkelerine göre yeniden değerlendirilmesi, doğal kaynak kullanımının azaltılması ve çevresel sürdürülebilirliğin desteklenmesi sağlanabilir.

4. Döngüsel Ekonomi Yaklaşımının Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi ile İlişkisi

Temelde her iki yaklaşımda sürdürülebilirlik odaklıdır. Döngüsel ekonomi, ürünlerin ve malzemelerin yaşam döngülerini optimize ederek, bu kaynakların mümkün olduğunca uzun süre aktif olarak kullanılması gerektiğini savunurken ürün yaşam döngüsü yönetimi tam olarak bu süreci yönetmeye yönelik bir araçtır ve döngüsel ekonominin uygulanabilirliğini artıran bir çerçeve sunabilir.

Tasarım Aşamasında Döngüsellik: Ürünlerin geri dönüşümlü, modüler ve uzun ömürlü olmasına odaklanılır. Döngüsel ekonomi, ürün tasarımında kullanılabilir malzemelerin ve kaynakların seçimini, onarılabilirlik ve geri dönüştürülebilirlik gibi kriterleri ön plana çıkarır.

Üretim Süreci ve Malzeme Seçimi: Döngüsel ekonomiye entegre edilmiş ürün yaşam döngüsü yönetimi, malzeme akışlarını yönetirken, ürünlerin ömrünü uzatacak şekilde yeniden kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir malzemelerin kullanımını teşvik eder. Aynı zamanda, üretim aşamasında enerji verimliliği ve düşük karbon salınımı gibi faktörler de dikkate alınır.

Ürün Kullanımı ve Bakım: Döngüsel ekonominin temelinde, ürünlerin uzun süre dayanıklı olması ve bakımı yapılabilir olması gerekir. Ürün yaşam döngüsü yönetimi, ürünlerin kullanım sırasında çevresel etkilerini izler ve bakım, onarım veya yenileme süreçleri ile ürün ömrünün uzatılmasına olanak tanır. Bu, atıkların azaltılmasını ve ürünlerin daha uzun süre kullanılmasını sağlar.

Son Kullanım ve Geri Dönüşüm: Döngüsel ekonominin bir diğer önemli bileşeni, ürünlerin son kullanım aşamasında geri dönüştürülmesi veya yeniden kullanılmasıdır. Ürün yaşam döngüsü yönetimi, bu aşamada ürünlerin geri kazanılabilir malzemelerden yapılmasını ve atıkların azaltılmasını sağlar. Döngüsel ekonomi yaklaşımına göre, ürünlerin tasarımı ve üretimi, geri dönüşüm sürecini kolaylaştıracak şekilde yapılmalıdır. Ürün yaşam döngüsü yönetimi, ürünlerin son kullanımda ne kadar geri dönüştürülebilir olduğuna dair veriler sunarak, geri dönüşüm süreçlerini iyileştirebilir. Ayrıca, atık yönetimini optimize etmek ve çevresel etkiyi azaltmak için sistemler geliştirilir.

5. Döngüsel Ekonomi ve Politika: Hukuki ve Düzenleyici Çerçeve

Türkiye'de döngüsel ekonomi, kaynakların verimli kullanımı, atıkların azaltılması ve çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla çeşitli düzenlemeler ve stratejilerle desteklenmektedir.

Mevzuat ve Politikalar:

Çevre Kanunu (1983): Sürdürülebilirlik ve çevrenin korunmasını hedefleyen bu kanun, temiz teknolojilerin ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik eder. Ayrıca, atık azaltımı ve geri kazanım uygulamalarını vurgular [5].

Avrupa Yeşil Mutabakatı Döngüsel Ekonomi Eylem Planı:Türkiye'nin Avrupa Birliği ile uyumlu olarak hazırladığı bu plan, döngüsel ekonominin benimsenmesini ve uygulanmasını destekler [6]. Döngüsel ekonomi, AB'nin 2050 yılına kadar iklim nötr bir kıta olması hedefine yönelik olarak kilit bir rol oynamaktadır. Bu politika, aynı zamanda yeşil teknolojilere ve inovasyona yatırım yaparak yeni iş alanları yaratmayı da amaçlamaktadır.

Kuruluşlar ve Platformlar:

Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu: Döngüsel ekonomi konusunda farkındalık yaratmak ve işbirliği sağlamak amacıyla faaliyet gösteren bu platform, ilgili paydaşları bir araya getirmektedir. Üye şirketlerin birbirlerinden öğrendiği, ilham aldığı, birlikte değer ürettiği, güçlü partnerlerle iletişimde bulundukları, küresel ve ulusal çapta sürdürülebilirlikle ilgili gelişmeler ve bilgi birikiminden faydalanabildiği ve elde ettiği uzmanlıkla kendi sürdürülebilirlik yolculuklarına ivme kazandırdığı önemli bir platformdur [8].

Uluslararası Gelişmeler:

Avrupa Birliği Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması: Avrupa Birliği’nin (AB) Avrupa Yeşil Mutabakatı ile koyduğu sera gazı emisyon azaltımı hedefine ulaşılması açısından temel araçlardan birisidir. AB bu mekanizma ile bir yandan yeşil dönüşümün yaratacağı maliyet karşısında Avrupa’nın rekabetçiliğinin korunmasını, diğer taraftan küresel düzeyde iklim değişikliği ile mücadele çabasının artırılmasını hedeflemektedir [7].

6. Sonuç ve Öneriler

Döngüsel ekonomi, kaynakların yeniden kullanımı, geri dönüştürülmesi ve onarılması prensipleri etrafında şekillenirken, ürün yaşam döngüsü yönetimi bu sürecin her aşamasında sürdürülebilir kararlar alınmasını sağlar. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, döngüsel ekonomi uygulamalarının benimsenmesi hâlâ sınırlıdır, ancak küresel sürdürülebilirlik trendleri ve yerel yönetmelikler, bu dönüşümün hızlanmasına olanak tanımaktadır. Gerek devlet politikaları gerekse endüstri uygulamaları, döngüsel ekonomi modeline geçişi destekleyen önemli faktörlerdir.

Döngüsel ekonomi ve ürün yaşam döngüsü yönetiminin yaygınlaştırılması için Türkiye'de çevre yasalarının güçlendirilmesi, atık yönetimi ve geri dönüşüm gibi alanlarda farkındalık çalışmaları yapılmalı eğitim programları düzenlenmelidir. İnovasyon ve geri dönüşüm teknolojilerine yapılan yatırımlar teşvik edilmeli, sektörler arası işbirlikleri güçlendirilmelidir.

7. Kaynaklar

[1] Hedefler İçin İş Dünyası Platformu & DCube Döngüsel Ekonomi Kooperatifi, İşletmeler için Döngüsel Ekonomi Rehberi, 2020.

[2] Kristensen, H. S.  &  Mosgaard,  M. A., A review of micro level indicators for a circular economy – moving away from the three dimensions of sustainability?, Journal of Cleaner Production, Volume 243, 10 January 2020.

[3] Gedik, Yasemin, Döngüsel Ekonomiyi Anlamak: Teorik Bir Çerçeve, Turkish Business Journal, 2020 1(2): 13-40.

[4] Sayer, S., Ülker, A. 2014. “Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi ,” Mühendis ve Makina, cilt 55, sayı 657, s. 65-72.

[5] ‘’Hükümetler Ne Yapıyor?’’, https://donguselekonomiplatformu.com/knowledge-hub/article_5-hukumetler-ne-yapiyor_15.html?page=3, 09.12.2024 tarihli erişim.

[6] Emil, D., & Bayülker, A. (2021). Avrupa yeşil mutabakatı döngüsel ekonomi eylem planı türk iş dünyasına neler getirecek?, Türk Sanayicileri ve İş insanları Derneği, Türkiye, Rap, 2021-06.

[7] ‘’AB Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’’, https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/ab-sinirda-karbon-duzenleme-mekanizmasi, 27.12.2024 tarihli erişim.

[8] ‘’ Döngüsel Ekonomi Platformu’’, https://donguselekonomiplatformu.com/hakkimizda.html,

21.01.2025 tarihli erişim.