Cezayir'in Rusya İle İlişkileri

Fransa ile Cezayir arasında Batı Sahra konusunda yaşanan anlaşmazlığın ortasında, Rus İskender-E kısa menzilli balistik füze sistemi, 1 Kasım'da anılan Devrimin 70. yıldönümü öncesinde Cezayir'de ilk kez görücüye çıkarken, Cezayir ve Moskova askeri işbirliğini arttırmayı tartışıyor.

Yıllar süren spekülasyonların ardından Cezayir'in dört alay Rus İskender-E füze sistemini teslim aldığı ve böylece bu sisteme sahip olan ilk Arap ülkesi olduğu doğrulandı. Kritik altyapı, komuta merkezleri ve hava savunma sistemleri gibi hassas hedefleri vurmak üzere tasarlanan ve aynı zamanda tespit edilmesi ya da önlenmesi zor olan bu sistem Cezayir'in füze kabiliyetini önemli ölçüde arttırıyor.

Cezayir'in rakibi Fas da 2023'te Amerikan HIMARS'ını tedarik etti ve bölgede devam eden bir silahlanma yarışına işaret eden bu sistemi alan ilk Kuzey Afrika ülkesi olmaya hazırlanıyor.

Macron, büyük bir politika değişikliğiyle geçen hafta 130'dan fazla kişiden oluşan büyük bir heyetle Fas'ı ziyaret etti ve enerji ve altyapıya ilişkin “10 milyar Avro'dan fazla” “büyük sözleşmeler” imzalandığı bildirildi.

İlginçtir ki aynı hafta Rusya-Cezayir ilişkileri açısından da yoğun bir haftaydı: Cezayir diğer konuların yanı sıra enerji işbirliği için bir Rus Heyetine ev sahipliği yapıyordu. Cezayir Enerji ve Madenler Bakanı Mohamed Arkab, Rusya-Cezayir maden ve enerji işbirliğinin güçlendirilmesini görüşmek üzere Rusya Devlet Duması Başkan Yardımcısı Vladislav Davankov ve bir Rus heyetiyle bir araya geldi. Görüşmede Cezayir'in Sonatrach ve Rusya'nın Gazprom şirketleri arasındaki işbirliğinin geliştirilmesinin yanı sıra hidrokarbon arama ve geliştirme alanındaki ortaklık fırsatları da ele alındı.

Cezayir'deki Rus Ekonomik Misyonu, Cezayir Ticaret ve Sanayi Odası ile birlikte aynı hafta Cezayir'de stratejik ortaklıkları araştırmak üzere bir iş toplantısı düzenledi. Ayrıca 1 Kasım'da Cezayir Genelkurmay Başkanı Korgeneral Said Chengriha, Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Korgeneral Alexander Fomin ile iki ülke arasındaki güvenlik ve askeri işbirliğinin geliştirilmesini görüşmek üzere bir araya geldi.

Moskova, söz konusu mobil füze sisteminin alaylarını 2018'de teslim etmeye başlamış olsa da (Rus gazetesi Kommersant'a göre), duyurunun zamanlaması ilginç olduğu kadar Rus heyetinin ziyareti ve az önce bahsettiğim diğer gelişmelerle aynı zamana denk gelmesi de ilginç.

Bu, diğer şeylerin yanı sıra Cezayir'in ortaklarını çeşitlendirmeye ne kadar hazır olduğunu gösteriyor. Bu bağlamda, ülkenin yakın zamanda BRICS Kalkınma Bankası'na üye olarak kabul edilmiş olması da oldukça ilginçtir. Cezayir aynı zamanda Bağlantısızlar Hareketi'nin de bir parçasıdır.

Bu bağlamda Cezayir Cumhurbaşkanı Tebboune geçen hafta Mısır'a giderek mevkidaşı Abdel Fattah al-Sisi ile görüştü ve Mısırlı şirketlerin Cezayir'deki kentsel gelişim ve altyapı projelerinde çalışmaya hazır olduklarını açıkladı. Umman'ı da ziyaret eden Tebboune, Sudan ve Libya'yı da inceliyor.

Geçenlerde yazdığım gibi, Fransa-Cezayir ilişkileri kötüye gidiyor ve tüm bu gelişmeler bazı gözlemciler tarafından Paris'in Batı Afrika'ya yönelik dış politikasında büyük bir değişim olarak tanımlanıyor. Cezayir, Fransız yetkililer tarafından sınır dışı kararı verilen Cezayirli göçmenleri geri almayı reddetmeye başladı ve hatta onları Fransa'ya geri gönderilmek üzere uçaklara yerleştirerek sınır dışı edilmelerini engelliyor. Bu, ülkenin göç konusunu bir tür kaldıraç olarak kullanarak misilleme yaptığı ilk olay değil.

Dahası, Cezayir'deki yetkililer hiçbir açıklama yapmadan Fransız şirketlerini bir buğday ithalat ihalesinin dışında bıraktı, hatta ihaleye katılacak şirketlerden Fransa menşeli buğday teklif etmemelerini talep etti.
Reuters'e göre, Kuzey Afrika ülkesi eski sömürgecisini bu şekilde “kenara iterek”, “Cezayir'in devasa ithalat pazarında Rus buğdayı başta olmak üzere Karadeniz kaynaklarının son dönemdeki hakimiyetini pekiştirebilir.”
Cezayir'in dünyanın en büyük buğday alıcılarından biri olduğu ve hatta uzun yıllar boyunca Fransa'nın en büyük tedarikçisi olduğu (bugün Rusya) gerçeği unutulmamalıdır. Konuya aşina olanlar bu kararın Paris'in Batı Sahra'ya ilişkin son politikasına bir misilleme olduğunu, zira Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbune'nin Macron'un Fas'ın hak iddialarını tanımasını kınamasından sadece üç gün sonra gerçekleştiğini söylüyor. Bu açmazda, Tebboune'nin Fransa'yı sömürge yönetimi döneminde soykırım yapmakla suçlamasıyla hafıza siyaseti de rol oynuyor. Avrupa ülkesi ayrıca Cezayir'in gaz ihracatı yaptırımlarıyla karşı karşıya kalma riskiyle de karşı karşıya.
Tartışmanın temelinde, Fas'ın İsrail ile ilişkilerini normalleştirmesinin ardından dönemin ABD Başkanı Donald Trump'ın 2020'de Fas'ın Batı Sahra üzerindeki egemenlik iddialarını bir “karşılık” olarak tanıma kararı yatıyor - Biden da aynı tartışmalı politikayı miras aldı.

Nijer, Mali ve Çad'daki başarısızlıklarının da açıkça ortaya koyduğu üzere Paris'in kıtadaki etkisi azalıyor ve Macron'un bu değişimi en hafif tabirle cesur bir hamle.

Hatta Paris'in göç, insan kaynakları ve bölgesel istikrar açısından kilit bir bölgede potansiyel bir ortak olan Cezayir'i agresif bir şekilde yabancılaştırmaktan kazanacağı çok az şey var gibi görünüyor.

Cezayir, Rusya'nın Afrika kıtasındaki en büyük ikinci ticari ortağı ve aynı zamanda Rus silahlarının küresel çapta en büyük ithalatçılarından biri. Aynı zamanda hem Moskova hem de Avrupa ile olan ilişkilerini pragmatik bir şekilde dengeleyebileceğini ve enerji de dahil olmak üzere hem Avrupa devletleri hem de Cezayir'in kendisi için karşılıklı fayda sağlayabileceğini gösteriyor. Batı perspektifinden bakıldığında, Fransa'nın karmaşık Batı Sahra sorununa yönelik agresif yaklaşımı, böylesine kilit bir ortağın yabancılaşmasına katkıda bulunuyor.

2023'ün başlarında yazdığım gibi, Cezayir bir süredir Avrupa için kilit bir enerji sağlayıcısı olmayı arzularken, Fas ile yaşadığı gerginlikler bölgeyi rahatsız ediyor. Her ne olursa olsun, Avrupa için Kuzey Afrika boru hatlarından sağlam bir enerji tedariki hiçbir zaman tam olarak gerçekleşmedi: şimdiye kadar bu tür projeler genellikle yerel siyasi çatışmalara karıştı ve Batı'nın Afrika kıtasındaki enerji projelerine yaklaşımı kötü şöhretli ikiyüzlü olmaya devam ediyor.

Cezayir-Fas geriliminin tırmanmasının Avrupa için de sıkıntılı etkileri olabilir.
Macron'un tartışmalı bir bölgenin tanınmasını bir tür karşılık olarak kullanan dış politika dönüşü, aslında Donald Trump'ın aynı konudaki kararı gibi yerel gerilimleri daha da arttırdı. Küresel Güney'in bakış açısından, her iki liderin kararını da Batı kibrinden başka bir şey olarak tanımlamak zor.

Yazar: Uriel Araujo, PhD, uluslararası ve etnik çatışmalara odaklanan antropoloji araştırmacısı