Sonbahar geldi. Üst solunum yolu hastalıklarında beklenen artış olacak. Elbette pek çok hasta sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuracak ve pek çoğu için ayırıcı tanıya....
SONBAHAR, YENİDEN COVİD KONUSU: DÜNYADA SON DURUM, DOĞRU BİLGİYE ERİŞİM ve ÖNLEMLER
Prof. Dr. Mustafa TÖZÜN
**
Sonbahar geldi. Üst solunum yolu hastalıklarında beklenen artış olacak. Elbette pek çok hasta sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuracak ve pek çoğu için ayırıcı tanıya gidilmeyecek. Hafif semptomlarla geçirilen viral üst solunum yolu hastalıkları için semptomatik tedavi düzenlenecek. Bakteriyel enfeksiyon düşünüldüğünde antibiyotik tedavisi uygulanacak. Ancak antibiyotik direnci sorunu sebebiyle hekimler gerçekten ihtiyaç olduğu kanaatine varmadan antibiyotik reçete etmeyi tercih etmeyeceklerdir. Hastalanan vatandaşlarımızın antibiyotik direnci konusunda duyarlılık göstermesi ve hekimlerimize antibiyotik reçete etmesi için ısrarcı olmaması uygun olanıdır.
Bu arada Halk Sağlığı açısından dikkatli olmak gerek. Sosyal medyada, bizim de önümüze düşen dezenformasyon nitelikli bilgilendirmelerle karşı karşıya kalabiliyoruz. Sağlık okuryazarlığı açısından halkımızı bilgilendirmeliyiz. Bu tür sosyal medya paylaşımlarında “Dikkat, çok önemli” gibi ifadeler başta yer alıyorsa ve “Bu bilgiyi yakınlarınızla paylaşın ya da herkese yayın” gibi bir ifade yazının sonunda varsa şüphelenin. Halkımızın ilk bilgiye erişim yeri günümüzde internet ve yapay zekâ uygulamaları olmuştur. Uyarımız şudur: İnternette “.com” uzantılı sitelerden elde edilecek olan bilgilere güvenmeyin, “.org”, “.gov” ve “.edu” uzantılı sitelerin resmî açıklamalar yaptığını unutmayın. Sağlık alanında uluslararası bilgilendirme için Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) sitesine, ABD’nin ve Avrupa’nın Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC, Centers for Disease Control and Prevention) sitesi gibi sitelere başvurabilirsiniz. T.C. Sağlık Bakanlığının ve Tıp uzmanlık derneklerinin sayfalarını ziyaret edebilirsiniz. Toplum Sağlığı ile ilgili konularda Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER) sitesinde çalışma gruplarının hazırladığı bilgilendirme notlarına ulaşabilirsiniz. Üst solunum Yolu Enfeksiyonları ve Covid konusunda HASUDER Bulaşıcı Hastalıklar Çalışma Grubunun sayfasına erişebilirsiniz:
https://www.hasuder.org.tr/calisma-gruplari/19/bulasc-hastalklar-calsma-grubu (Erişim: 29.09.2025).
**
Sağlık Okuryazarlığı açısından yaptığımız bilgiye erişim bilgilendirmesinin nedeni COVİD konusunun tekrar gündeme taşınması uyarısıdır. Halkımızda yeni bir COVİD salgını var ya da olacakmış paniği yaratacak yanlış bilgilendirmelere karşı halk sağlığı açısından önlemimizi almalıyız. Bunda sağlık idarecileri, sağlık profesyonelleri kadar halkımızın da katkı sunması önemlidir.
**
Sosyal medyada “Avrupa’da koronavirüsün yeniden yükselişe geçtiği” yönündeki haberleri doğru okumak gerek. Sağduyulu olmak gerek. Panik yaratmamak gerek. Ancak ciddiye alıp takipte olmak gerek. Yukarıda söylediğimiz gibi doğru bilgiye erişebilmek için önce Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) resmî açıklamalarına bakalım, 25.06.2025’de DSÖ şöyle bir açıklama yapmış: “XFG, küresel olarak artan oranlarda izlenen bir SARS-CoV-2 varyantı (VUM, variant under monitoring) olarak belirlenmiştir. Mevcut kanıtlar göz önüne alındığında, XFG'nin oluşturduğu ek halk sağlığı riski küresel düzeyde düşük olarak değerlendirilmektedir. Şu anda onaylı COVID-19 aşılarının, semptomatik ve şiddetli hastalıklara karşı bu varyanta karşı etkili olmaya devam etmesi beklenmektedir. Güneydoğu Asya Bölgesi'ndeki bazı ülkeler, XFG'nin yaygın olarak tespit edildiği yeni vaka ve hastane yatışlarında eş zamanlı bir artış bildirmiştir. Mevcut veriler, bu varyantın dolaşımdaki diğer varyantlardan daha şiddetli hastalığa veya ölüme yol açtığını göstermemektedir.
(…)
XFG'nin klinik sonuçlar üzerindeki etkisine dair bildirilmiş veya yayınlanmış bir çalışma bulunmamaktadır.
(…)
Şu anda bu ülkelerden elde edilen sınırlı bilgiler, COVID-19 ile ilişkili yoğun bakım yatışları ve hastaneye yatış başına ölümler veya tüm nedenlere bağlı ölüm oranları gibi göstergelerde bir artış olduğunu göstermemektedir. XFG, daha önce Remdesivir ve Nirmatrelvir'e karşı dirençle ilişkilendirilen herhangi bir ek mutasyon içermez.” (Kaynak: WHO TAG-VE Risk Evaluation for SARS-CoV-2 Variant Under Monitoring: XFG,
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/25062025_xfg_ire.pdf (Erişim: 29.09.2025).
**
Birleşik Krallık Sağlık Güvenlik Ajansı (UK Health Security Agency) dört gün önce (25.09.2025) bir açıklamada bulundu. Başlık şöyle: “Mevcut COVID-19 varyantları konusunda endişelenmeli miyiz?”. Yazıdan bazı pasajlar aktaralım:
“Sonbahara girerken, solunum yolu hastalıkları oranları artmaya başlıyor ve insanlar en yaygın mevcut soyların - veya genetik olarak benzer virüs gruplarının - önceki COVID-19 varyantlarıyla nasıl karşılaştırıldığını soruyor.
Şimdiye kadar neler gördük?
En yaygın mevcut varyantlar XFG ve NB.1.8.1'dir (medyada bazen Stratus ve Nimbus varyantları olarak anılır). Geçen ay SARS-CoV-2 soylarına yönelik genomik gözetimimiz, bunların %35'inin XFG.3, %28'inin XFG, %11'inin NB.1.8.1, %7'sinin XFG.5 ve %7'sinin XFG.3.4.1 olarak sınıflandırıldığını ortaya koydu. Ulusal grip ve COVID-19 gözetim raporları hakkındaki en son verilerimize göz atabilirsiniz.
Mevcut veriler, bu varyantların dolaşımdaki diğer varyantlardan daha ciddi hastalığa yol açtığını göstermiyor.
(…)
İnsanlar kendilerini iyi hissetmezlerse ve COVID-19 olup olmadıklarından emin değillerse ne yapmalıdırlar?
COVID-19 gibi bir solunum yolu enfeksiyonu belirtileri gösteriyorsanız ve yüksek ateşiniz varsa veya işe gitmek ya da normal aktivitelerinizi yapmak için kendinizi yeterince iyi hissetmiyorsanız, savunmasız kişilerle temastan kaçınmalı ve mümkünse evde kalmalısınız.
Kesinlikle evde kalamayanlar için COVID ile Yaşam kılavuzu değişmeden kalır ve enfeksiyonunuzu başkalarına bulaştırma şansınızı azaltır:
Çok katmanlı, iyi oturan bir yüz maskesi veya cerrahi yüz maskesi takın.
Toplu taşıma araçları, kalabalık sosyal toplantılar veya kapalı ya da havalandırması zayıf yerler gibi kalabalık yerlerden kaçının.
Diğer insanlarla yakın temas kurmayacağınız açık havada egzersiz yapın.
Öksürürken veya hapşırırken ağzınızı ve burnunuzu kapatın; Öksürdükten, hapşırdıktan ve burnunuzu sildikten sonra ve yemek yemeden veya yiyeceklere dokunmadan önce ellerinizi sabun ve suyla 20 saniye boyunca sık sık yıkayın veya el antiseptiği kullanın; yüzünüze dokunmaktan kaçının.
(…)
**
Avrupa Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (European Centre for Disease Prevention and Control) 20-26 Eylül 2025 Raporunu yayımlamıştır. Bu raporda şu bilgilere yer verilmiştir:
“EU/EEA’da (Avrupa’da) SARS-CoV-2'nin yaygın ve artan dolaşımı gözlemlenmektedir, ancak bunun hastaneye yatışlar üzerindeki etkisi sınırlıdır. Solunum sinsityal virüsü (RSV) ve influenza dolaşımı çok düşük seviyelerde seyretmektedir.
Birinci basamak sağlık hizmetlerine solunum yolu hastalığı semptomlarıyla başvuran hasta sayısı düşük seyretmektedir. Bununla birlikte, artan uzun vadeli eğilimlerin ardından SARS-CoV-2 tüm yaş gruplarında yükselmektedir, ancak son haftalarda az sayıda ülkede düşüş eğilimi görülmüştür.
**
Covid-19 XFG varyantına "Frankenstein" lakabı takılmış Fransa’da da bu varyantın yayılımı üzerine haberler çıkıyor. 21 Eylül 2025’de the Connexion’da yayımlanan haberde şu bilgilere yer verildi:
“"Frankenstein" lakaplı yeni bir Covid-19 varyantı, Fransa genelinde vaka sayılarında istikrarlı bir artışa neden oluyor. Sağlık uzmanları, Ekim ayında başlayacak yıllık aşı kampanyasında insanlara aşı olmalarını hatırlatıyor.
Resmi olarak XFG veya Stratus olarak adlandırılan bu tür, yazdan beri küresel olarak yayılıyor. Oldukça bulaşıcı olarak tanımlanan bu tür, Dünya Sağlık Örgütü tarafından Haziran ayında izlenen varyantlar listesine eklendi.
"Frankenstein" lakabı, birkaç farklı Covid soyunun rekombinasyonundan ortaya çıkmasına atıfta bulunuyor.
Cenevre Üniversitesi Halk Sağlığı Profesörü Antoine Flahault, haber sitesi
actu.fr'ye verdiği demeçte, türün Fransa'da "yaz ortasında bile" yayıldığını ve o zamandan beri soğuk aylarda da yayılmaya devam ettiğine dair işaretler gösterdiğini söyledi.
Fransa'daki sağlık göstergeleri bunu şimdiden yansıtıyor.
Ağustos sonundan itibaren Santé publique (Halk Sağlığı) Fransa, üç hafta üst üste artan enfeksiyonlar kaydetti. Pozitiflik oranları ve şüpheli Covid konsültasyonları istikrarlı bir şekilde artıyor.
Ağustos ayı sonunda bazı bölgelerde Covid bağlantılı acil servis başvurularında keskin bir artış görüldü; özellikle 15 yaş altı kişilerde %20, 15-74 yaş grubunda ise %12 artış görüldü. Ayrıca, en çok etkilenen bölgeler arasında Brittany ve Batı Fransa olmak üzere yerel artışlar da gözlemlendi.
Charente-Maritime'de, Eylül ayı başında acil servis başvurularının %9,5'i şüpheli Covid ile bağlantılıydı; bu oran bir önceki haftaya göre beş kat daha fazlaydı. Vendée ve Loire-Atlantique'te de benzer artışlar görüldü.
Frankenstein' Covid nedir?
Stratus - 'Frankenstein' - Covid, bu yaz daha önce baskın olan Nimbus Covid türünün yerini aldı.
Stratus ile ilişkili semptomlar, önceki türlerden belirgin bir şekilde farklı görünmüyor.
Vakaların çoğu üst solunum yolu enfeksiyonlarını içeriyor ve en sık görülen şikayetler öksürük, burun akıntısı ve boğaz ağrısı. Tat veya koku kaybı ise nadir hale geldi.
Daha önce geliştirilen aşılar bu hastalığa karşı etkilidir.
Ancak Dünya Sağlık Örgütü, virüsün antikorlardan kaçmasına yardımcı olan spike proteininde mutasyonlar tespit etti ve bu durum savunmasız gruplar için endişelere yol açtı.
(…)
**
The Connexion 4 gün önce (25.09.2025) konu hakkında yeni bir haber daha yayınladı ve salgın düşündüren bir açıklama yaptı. Sunulan grafik Eylül 2025’de bir salgına işaret ediyor. Haberin içeriği şöyle:
“Şüpheli vakalar nedeniyle hastane ziyaretleri %37 arttı.
Fransa'da Covid-19 vakalarında bir artış yaşanıyor ve mevcut vaka sayısı bu yılın önceki aylarına göre en az iki katına çıktı.
Santé Publique France (Fransa Halk Sağlığı), sağlık bülteninde yaptığı açıklamada, 15-21 Eylül tarihleri arasında Fransa'da 32.610 yeni vaka kaydedildiğini, bunun bir önceki haftaya göre 6.000'den fazla vaka olduğunu duyurdu.
Bu, haftanın başında Fransa'da her 100.000 kişiden yaklaşık 50'sinin Covid-19 hastası olduğu anlamına geliyor.
Bundan önce, ağustos sonu hariç, vaka sayıları 100.000'de 25'in oldukça altındaydı.
**
Görüldüğü gibi Covid Avrupa’nın gündemindedir.
Bugün için bir pandemi söz konusu değil.
Ülkemize bakmak gerekir.
T.C. Sağlık Bakanlığı Hudut ve Sahiller Güvenliği “DÜNYADAKİ SALGIN HASTALIKLARDAN SON HABERLER”i yayımlamaktadır. Covid-19 için son duruma baktığımızda güncel bilgi 28.05.2025’e aittir. Dolasıyla Eylül, 2025’deki son gelişmeleri içermemektedir. Mayıs, 2025 için küresel durum özeti şöyle:
“Şubat 2025 ortasından bu yana, sentinel sahalardan elde edilen verilere göre, küresel SARS-CoV-2 aktivitesi artmakta olup test pozitiflik oranı %11'e ulaşarak Temmuz 2024'ten bu yana gözlemlenmeyen seviyelere ulaşmıştır. Bu artış öncelikle Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerindeki ülkelerde gözlenmektedir.
Şubat 2025 ortasından bu yana, sentinel sahalardan elde edilen verilere göre, küresel SARS-CoV-2 aktivitesi artmakta olup test pozitiflik oranı %11'e ulaşarak Temmuz 2024'ten bu yana gözlemlenmeyen seviyelere ulaşmıştır. Bu artış öncelikle Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerindeki ülkelerde gözlenmektedir. 2025'in başından bu yana, küresel SARS-CoV-2 varyant eğilimleri hafifçe değişmiştir. LP.8.1'in dolaşımı azalmakta ve İzleme Altındaki Varyant (VUM) olan NB.1.8.1'in raporlanması artmakta olup Mayıs ortası itibariyle raporlanan küresel sekansların %10,7'sine ulaşmıştır. SARS-CoV-2 aktivitesindeki son artışlar, geçen yılın aynı döneminde gözlemlenen seviyelerle genel olarak tutarlıdır, ancak SARS-CoV-2 dolaşımında hala net bir mevsimsellik yoktur ve sürveyans sınırlıdır. İzlemeye devam edilmesi elzemdir. DSÖ, tüm Üye Devletlere, Genel Direktörün Daimi Tavsiyelerinde belirtildiği gibi COVID-19'u yönetmek için risk temelli, entegre bir yaklaşım uygulamaya devam etmelerini tavsiye etmektedir. Kapsamlı COVID-19 kontrol programlarının bir parçası olarak aşılama, özellikle risk altındaki gruplar arasında COVID-19'dan kaynaklanan ciddi hastalık ve ölümleri önlemek için kilit bir müdahale olmaya devam etmektedir.”(Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Hudut ve Sahiller Güvenliği. COVID-19-KÜRESEL DURUM. 28 Mayıs 2025.
https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HaberDetayi/4042 (Erişim: 29.09.2025).
**
T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Bilgilendirme Platformu, Pandemi döneminde aktif çalışmıştı. Bugün sayfaya baktığımızda Kasım 2022-Mart 2023 arası durum raporları görülmektedir. Yeni bir gündem olarak bu sayfada bilgi bulunmamaktadır. (Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Bilgilendirme Platformu.
https://covid19.saglik.gov.tr/ (Erişim: 29.09.2025).
**
**
Türkiye sağlık gündeminde, ülkemizde Covid-19 yeni vakaları olduğuna dair bilgiye rastlanılmamıştır (29.09.2025 tarihi itibariyle). Halkımızın sonbahar aylarında olduğumuzdan, sadece Covid-19 değil, tüm solunum yoluyla bulaşan hastalıklar için alınacak olan tedbirleri anımsaması ve koruyucu tedbirleri alması önemlidir.
**
Solunum Yolu ile Bulaşan Hastalıklar için Koruyucu Tedbirleri hatırlayalım:
Hijyen-Maske-Mesafe diye Covid-19 pandemi dönemindeki tedbirleri anımsayalım, aklımızda tutalım.
Hijyen önemli. El yıkama, hapşırırken, öksürürken ağzın-burnun kapatılması önemli.
Bireysel korumada kendisinde rahatsızlık hissedenlerin, öksürüğü olanların maske takmasında yarar var. Ancak pandemi döneminde değiliz. Resmi bir açıklama yok. Herkesin maske takmasına gerek yok! Tedbirlerin dozunu ayarlamak ve doğru söylemlerde bulunmak gerek. T.C. Sağlık Bakanlığı’ndan resmî bir açıklama olmadığı sürece, sonbahar-kış mevsiminde bireysel koruma için kendisini riskli görmeyenlerin maske takmasına gerek yoktur.
Toplu taşımadan vazgeçemeyiz. Şehir hayatında kalabalıklar halinde yaşıyoruz. Pandemi dönemindeki gibi evlere kapanamayız. Paniğe gerek yok. Covid-19 yeni varyantların durumunu, şiddetini yukarıdaki resmi sitelerden gördük. Benzer araştırmayı halkımız da yapmalıdır ve sosyal medyada dolaşacak olası yanlış haberlere itibar edilmemelidir.
Toplu taşımada, kalabalık yerlerde alınacak genel tedbirlere uyacağız, mesafemizi korumaya çalışacağız. Günlük el yıkama sıklığını arttıracağız. Gerek duyuyorsak maske kullanacağız. Solunum yolu hastalık belirtileri görüldüğünde ihmal etmeyip bir sağlık kuruluşuna başvuracağız. Acillerin, yataklı tedavi kuruluşların iş yükünü arttırmaya gerek yok. Ülkemizde birinci basamak sağlık kuruluşunu aile hekimlikleri karşılıyor. İlk başvuru yeri olarak kayıtlı olduğumuz aile hekimine başvurmamız uygundur.
Takipte olmaya devam edeceğiz. Covid-19 için ülkemizde vaka sayıları artış olduğunda bu halkımızdan gizlenecek bir bilgi değildir. Resmî açıklamaları takip edelim ve gerekirse Bakanlığımızdan talep edelim. Bilgiye erişim kaynağı olarak başta hekimlerimiz (öncelikle aile hekimlerimiz) olmak üzere sağlık profesyonellerinden bilgi almaya özen gösterelim.
İnternet sayfaları için tekrarlayalım: “.org”, “.edu”, “.gov” uzantılı sayfalara itibar edelim.
Sağlıcakla kalın. 29.09.2025.
**
Prof. Dr. Mustafa TÖZÜN KISA ÖZGEÇMİŞ:
İzmir’de 08.05.1976’da doğdu. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden (2001) mezun oldu. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Halk Sağlığı Uzmanı unvanını aldı (2007). Topluma Sağlığı Merkezi Sorumlu Tabibi, İlçe Sağlık Müdürü, Halk Sağlığı Müdürü görevlerinde bulundu. Halen İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalında öğreti üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Akademik alanı dışındaki ilgi alanlarında da kitapları bulunmaktadır. Evlidir ve iki kız çocuğu babasıdır.
Sağlık İlaç
Sağlık İlaç
Sağlık İlaç
