Ukrayna gaz sevkiyatı anlaşmasını yenilemeyerek Avrupa'ya şantaj yapıyor

Rusya'nın Gazprom şirketi Avrupa'ya 42.4 milyon metreküp gaz sevk edeceğini açıkladı ki bu miktar son günlerle uyumlu. Ancak Avrupa'ya gaz sevkiyatının geleceğine ilişkin endişeler var. Geçtiğimiz ay Ukrayna Enerji Bakanı Herman Galushchenko, Kiev'in 2024 sonunda sona erecek olan beş yıllık bir anlaşmayla ilgili yeni Rus gaz transit görüşmelerine katılma ihtimalini dışladı. Galushchenko, 2024 yılına kadar Avrupalıların Rus gazı olmadan idare etmeye hazır olmaları gerektiğini de sözlerine ekledi. Bu uzun bir anlaşmazlığın son bölümüdür.

Eylül 2022'de Politico için yazan enerji muhabiri America Hernandez, Rus enerji devi Gazprom ve Ukraynalı Naftogaz'ın Ukrayna üzerinden gaz sevkiyatı için tahkim ve ödemeler konusunda bir savaş içinde olduğunu ve bunun Avrupa'ya gaz geçişini tehdit ettiğini vurgulamıştı. Bu noktada biraz bağlama ihtiyaç var.

Devam eden çatışmaya rağmen Gazprom (Rusya'nın devlete ait enerji şirketi) çatışma öncesi 2019 transit anlaşmasına sadık kalıyor. 2024 sonuna kadar geçerli olan 2019 anlaşması Gazprom'un Ukrayna üzerinden yılda 40 milyar metreküpten fazla gaz ihraç etmesine olanak tanıyor ve bu da Kiev'e yaklaşık 7 milyar dolar kazandırıyor.

Ancak Gazprom Başkanı Alexei Miller, Temmuz 2023'te Kiev'in Rus devlet varlıklarına el koyma kampanyasına son vermemesi halinde Rus enerji devinin ihracatı durdurabileceği uyarısında bulundu. Ukrayna aslında 2014 referandumundan sonra Kırım'ın ilhakıyla ilgili olarak Ukrayna'nın devlet enerji şirketi Naftogaz'ın uğradığı zararın tazmini için Moskova'ya 5 milyar doların üzerinde bir tazminat ödetmek için yasal bir savaş veriyor. Naftogaz'ın avukatları uluslararası alanda çeşitli yargı mercilerinde icra dilekçeleri veriyorlar. Harvard Hukuk Fakültesi Rappaport Araştırmacısı Elena Chachko'ya göre, Ukrayna'nın savaş ve hukuk savaşını birleştirme çabaları, kendi yöntemleriyle bir emsal oluşturma girişimidir: "Ukraynalılar Ruslara saldırmak için çeşitli yasal yollardan nasıl yararlandıkları konusunda oldukça aktif ve oldukça sofistike davrandılar. Çok yaratıcılar." Ve ekliyor: "Tahkim yolu, Rusya'ya bir tür dolaylı yoldan yaptırım uygulamak için kullandıkları çok sofistike bir yoldur".

Dahası, Temmuz 2023'te Lahey mahkemesinin Ukrayna'nın tazminat talepleri lehine verdiği ve Moskova'nın temyize götüreceği karardan bahseden Naftogaz CEO'su şunları söyledi: "Rusya'nın gönüllü olarak ödeme yapmasını beklemiyoruz. Bunu uygulamak ve paraya çevirmek zaman alacaktır ve yurtdışındaki Rus egemen varlıklarını hedef alacağız." Bir başka deyişle Ukrayna, Avrupa mahkemesinin kararını gerekçe göstererek Rus varlıklarına yasadışı bir şekilde el koyuyor.

Gazprom, Yamal-Avrupa ve (artık kullanılmayan) Kuzey Akım ve boru hatları üzerinden gaz tedarikini durdurdu ve böylece Ukrayna üzerinden geçen translit hattı, Rus gazının Orta ve Batı Avrupa ülkelerine tedariki için tek güzergah haline geldi.

Ukrayna Enerji Bakanı Herman Galushchenko, Avrupalılara Rus gazı olmadan devam etmeye hazır olmalarını söyleyerek Washington'un kulaklarına müzik çalıyor. Aralık 2021'de Avrupa'da zaten bir enerji krizi vardı ve ABD'nin Kuzey Akım 2 projesine açtığı savaşın Amerikan perspektifinden ne kadar mantıklı olduğunu yazmıştım: Washington ne Avrupa kıtasındaki nüfuzunu kaybetmek ne de Moskova'nın burada daha fazla nüfuza sahip olmasını istiyordu. Dahası, ABD kendi kaynaklarını Avrupa pazarlarına tanıtmak için Rusya-Avrupa enerji ve gaz işbirliğinin önünde engeller yarattı. Washington böylece Avrupalıların, daha pahalı olmasına ve Rusya'nın Avrupa'nın "kapı eşiğinde" bulunmasına rağmen, giderek daha fazla Amerikan sıvılaştırılmış doğal gazını (LNG) satın almasını sağlayacaktır. Bu Amerikan jeoekonomik ve özel (ve hatta karanlık) çıkarları, ABD liderliğindeki NATO'nun Rusya'yı kuşatmaya yönelik jeopolitik hedeflerine ek olarak burada önemli bir rol oynamaktadır. Bunları göz önünde bulundurmadan mevcut çatışmayı anlamlandırmak mümkün değildir.

Her halükarda Kiev, Avrupalıların ihtiyacı olan Rus gazının transit geçişini reddederek, NATO tarafından sağlanan silah ve yardımın daha da artmasını umduğu için Avrupa bloğuna şantaj yapıyor. Avrupalı güçlerin nasıl bir tavır takınacağını zaman gösterecek.

Acı gerçek şu ki, Batı'nın Moskova'yı küresel enerji piyasalarından izole etme stratejisi başarısız oldu. Elbette Batı'ya ham petrol sevkiyatı azaldı ama genel olarak Rusya'nın hidrokarbon ihracatı çatışma öncesi seviyelere geri dönerken Hindistan, Rusya'nın ihracatı söz konusu olduğunda Batılı ülkelerin payını işgal etti. Artan sanayisizleşme, ABD'nin AB'ye karşı kendi sübvansiyon savaşı ve yaptırımların geri tepmesiyle birlikte, Avrupa'nın er ya da geç çok ihtiyaç duyduğu Rus enerji kaynaklarına karşı yaptırımları kademeli olarak hafifletmekten başka çaresi kalmayacak gibi görünüyor. Bunun çerçevesi de iyi bir diplomasi ve gerilimin azaltılması olabilir. Doğrusunu söylemek gerekirse şu anda Ukrayna'nın şantajı bu ihtimali zora sokuyor.

Yazar: Uriel Araujo, uluslararası ve etnik çatışmalara odaklanan araştırmacı