Türkiye’nin son yıllarda uyguladığı ve farklı coğrafyalar ve güç blokları ile siyasi/diplomatik, ekonomik, toplumsal ve kültürel ilişkilerini geliştirmeyi amaçlayan iddialı dış politikasına yönelik özellikle Batı dünyasında ciddi eleştiriler bulunmaktadır. Öyle ki, Türkiye’nin Batı blokuna sadakati ve dahli Batı dünyasında ciddi biçimde sorgulanmakta ve Ankara’ya yönelik hasım algılaması güçlenmektedir. Bunları örneklendirmek gerekirse; Steven Cook2, Amanda Sloat3, Michael Rubin4 ve Doug Bandow5 gibi önemli Amerikalı Türkiye uzmanlarının eleştirel yazıları ve ünlü dergi The Economist’in 2023 tarihli ses getiren yazısı6 gündeme getirilebilir. Bu bağlamda, Türk Dış Politikası’na dair yakın geçmişte dönemin Cumhurbaşkanı danışmanı ve şimdinin Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın tarafından “değerli yalnızlık“ şeklinde ilginç ve çok ses getiren bir değerlendirme de yapılmıştır.7Keza Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da (2014-) Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) gibi Batılı siyasal aktörleri sıklıkla “çifte standart“ uygulamakla eleştirmektedir.8
Bu durum, iki tarafın durumu algılamak konusunda yaşadığı derin görüş ayrılıklarını ve sorunun kişilerin kaprislerinden ziyade yapısal sorunlardan kaynaklandığına işaret etmektedir. Zira bu eleştiriler, Türkiye’nin köklü dış politika birikimi ve güçlü devlet geleneğinin yansıması olan bu yeni politikayı daha çok lider düzeyinde ve kişisel tercihlerin bir sonucu olarak algılamaktan kaynaklanmaktadır. Oysa Türkiye’nin son birkaç yıl içerisinde uyguladığı çok boyutlu dış politika, derin felsefi ve toplumsal uzantıları da olan kapsamlı bir dönüşümün ve yapısal gereksinimlerin doğal bir sonucudur. Bu çalışmada, Türkiye’nin yeni çok boyutlu veya çok vektörlü dış politikasının temel gerekçeleri ve dayanak noktaları analiz edilerek açıklanmaya çalışılacaktır.
Bu bağlamda, araştırmada, “Giriş“ bölümünün ardından ilk olarak Türkiye’nin dış politika geleneği ve zaman içerisinde yaşanan dönüşümler kısaca özetlenecektir. İkinci olarak, yakın dönem Türk Dış Politikası’nın önemli bazı unsurları analiz edilecektir. Üçüncü olarak, çok boyutlu dış politikanın temel dinamikleri açıklanacaktır. Araştırma, “Sonuç“ bölümüyle sona erecektir.
Türkiye’nin Dış Politika Geleneği
Türkiye Cumhuriyeti, kurulduğu ve Batı blokuna dahil olduğu dönemlerden başlayarak daima “kendisine özgü“ ve “farklı“ bir Batı müttefiki olmuştur. Kuruluş döneminde Batılı devletlere karşı bir ulusal Kurtuluş Savaşı vermek zorunda kalan Türkiye, bu dönemde zaten Batıcı değil, Batılı modern değerleri halkına benimsetmeye çalışan egemen ve bağımsız bir devlet konumundadır. Büyük Atatürk ve İsmet İnönü’nün liderliğiyle geçen bu dönemde Sovyetler Birliği ile yakın ilişkiler tesis eden Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise, savaş boyunca “aktif tarafsızlık“ politikası uygulaması ve Nazilerle ticarete devam etmesi nedeniyle savaştan muzaffer çıkan Sovyet Rusya’nın sert lideri Stalin’in hışmına uğramış ve Stalin’in Türk Büyükelçi Selim Sarper’e Moskova’da iletilen Boğazlarda üs, Montrö Antlaşması’nda revizyon ve Kars ve Ardahan’ın Rusya’ya bırakılması gibi talepleri nedeniyle Batı dünyasının yükselen gücü Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile müttefikliğe yönelmiştir. Bu anlamda, 1946 tarihli Missouri zırhlısı ziyareti siyasal tarih açısından sembolik bir anlam taşır ve Türkiye’nin ABD ve Batı eksenli bir politikaya yöneldiği dönemin resmen başladığını işaret eder.
Bu bağlamda, Türkiye, Soğuk Savaş döneminde (1947-1991) sadık ve iyi bir Batı müttefiki ve NATO’nun “kanat ülkesi“ veya “güney kanadı“ (southernflank) olmuş ve komünizme ve Sovyet yayılmacılığına karşı duvar rolü üstlenmiştir. Ancak bloklar arası ilişkilerin düşmanca kurgulandığı bu sert dönemlerde bile, Ankara, Batı dünyasının diğer üyelerinden farklı niteliklere sahip olmuştur. Neredeyse tamamen Müslümanlardan oluşan nüfusu, güçlü devlet (ordu merkezli) geleneği ve kendisine siyasal özgü kültürüyle, Türkiye, 1950’de Avrupa Konseyi’ne ve 1952’de NATO'ya üye olmasına, 1999’da Avrupa Birliği’ne aday ülke ilan edilmesine ve 2005’te üyelik müzakerelerine resmen başlamasına karşın, bu farklı konumunu ilerleyen yıllarda da daima korumuştur. Türkiye’nin Batı ülkelerinden farklı olacak şekilde yüksek özgüveni ve büyüklük duyguları, köklü emperyal geleneğinden; yani şanlı Osmanlı geçmişi ve Müslüman halkların haklı davalarına (Filistin Sorunu vs.) sahip çıkma konusunda toplum ve devlet elitinin sahip olduğu sorumluluk duygusundan ileri gelmektedir. Neticede NATO’nun tek Müslüman çoğunluklu üyesi olan Türkiye, Batı dünyasının da evrensel olduğunu iddia ettiği değerler bağlamında önemli bir işleve sahip olmuş; ancak medeniyet farklılıkları ve farklılaşan ulusal çıkarlar nedeniyle siyasal krizler de Türkiye ile Batılı müttefikleri (ABD, Fransa, Almanya vs.) sıklıkla yaşanmıştır.
World Media Group (WMG) Haber Servisi
Gündem
Gündem
Gündem
