Sanal alemdeki tehlikelerden bir yenisi popüler olmaya başladı: Mavi Bebek

Son çeyrek yılda teknolojinin gelişmesine bağlı olarak bilgisayar,  tablet ve cep telefonu kullanarak internete kolay ulaşılabilmesi ve giderek yaygınlaşmasıyla özellikle çocuk ve gençlerin davranışlarını etkileyen teknolojiler, hem sanal ortamı, hem de sanal ortam dışında onların yaşamını etkilemektedir. Son dönemlerde ergenlerin tercih ettiği faaliyetleri kapsayan küresel bir endüstri olan bilgisayar oyunları sanal bir dünyadan, gerçekliğin simülasyonu olan ve onu yöneten yasaları yeniden keşfeden bir grafik yapıdan oluşmaktadır.  Kullanıcılar sanal dünyada karşılaştıkları karakterler ya da etkileşimlerle kendi dünyalarını ve kendi gerçeklerini yeniden üretmektedirler. Orada özgürce kendilerini ifade etme fırsatı ortaya çıkmakta, tüm dürtü ve açığa çıkmamış arzu ve isteklerini gerçekleştirmektedirler. Fantazilerini gerçekleştirmek mümkün olmaktadır; gerçek hayatta yapamayacağı şeyleri yapma fırsatı yaratmaktadır. Böyle olunca saldırgan dürtüler, arzu ve istekler oyunlar aracılığı ile karşıladığından heyecan duygusu yaşanmakta ve daha mutlu olunmaktadır. Meydan okuma ve rekabet duygusu oyunlar aracılığı ile tatmin edilmektedir. 

Mavi Bebek, Momo, Mavi Balina oyunu gibi çevrimiçi tabanlı diğer iletişim uygulamaları ile sanal-gerçek duvarını yıkacak denli kurbanı ile iletişim kuran “interaktif” platform olarak tanımlanabilir. Bu oyunlar Çocuk ve ergenlere facebook ve Instagram, snapchat, Messenger ve yenilerde kendini küresel bir video topluluğu olarak tanımlayan, kendi kısa videolarını oluşturup, paylaşıldığı, hem iOS hem de Android platformunda  çok indirilen mobil uygulama olan TikTok üzerinden ulaşmaktadır.  Hatta youtube’da Mavi Bebek oyununu nasıl oynayacakları ile ilgili ergenlerin videolar çekip paylaştıkları ve bu paylaşımların 10 milyonları aştığı dikkati çekmektedir. 

Mavi bebek, kentsel bir efsane olan kanlı Mary efsanesinden yola çıkan ve çocukların banyolarda oynadığı garip bir oyundur. Oyun banyoda belirli davranışları tekrar ederek ve söyleyerek (ritüeller) oynanmaktadır. Eğer ritüelleri yaparsanız, kollarınızda kötü bir hayalet bebek göründüğünü söylenmektedir. 

"Mavi bebek " oynamak için, kendi başına tuvalete gitmek, ışıkları kapatmak ve kapıyı kilitlemek zorunda. Sonra aynaya bak, kollarını bir bebek sallıyormuş gibi tutup belirli sayıda “mavi bebek" kelimesi tekrar edilmektedir. Doğru yaparsanız, aniden kollarınızdaki görünmez bir bebeğin ağırlığını hissedersiniz ifadeleri ile hipnotik yönlendirmeler sözkonusudur. Ergenlik ve öncesinde çocuklar sanal alemde duyduğu ve gördüklerini merak etmektedirler. Ancak çocukların bilişsel gelişimleri henüz tamamlanmadığı için bu tür oyunlar karşısında ne yapacaklarını bilmedikleri gibi korkup, verilen yönlendirmelere uyup ve karşısındaki kişi ne söylerse yerine getirmektedirler. Bir çeşit hipnotize edilmektedirler.

Momo, Mavi Balina ve Mavi Bebek oyunlarının ortak noktası; çocuklara ölümle ilişkili çağrışımlar vermeleridir. Çocuklarda kendilerinin artık küçük bir çocuk olmadığını kanıtlamak istemekte ve oyundaki bu meydan okumalara kendilerine zarar vermek pahasına uymaktadırlar.

Her ergen merak veya macera duygusuyla mücadeleyi keşfetmeye çalışsa da altta yatan depresif atak veya diğer ruhsal bozukluklara sahip olanlar aktif olarak bu oyunları oynama riski altındadır. Bu tür oyuna katılanlarda depresyon, kaygı bozuklukları yanı sıra davranış sorunları ve suça eğilim ortaya çıkmaktadır. Özellikle bireyin kendine ve çevresine yönelik şiddet göstermesi en dikkat edilmesi gereken konudur Yeterli onay ve sevginin eksik olduğu, istismar edilen veya işlevsiz ailelerde yetişen çocuklar bu tür bağımlılık yapan oyunlara eğilimli olabilirler. Birincil mağdurlar; akranlarından kabul ve dikkat isteyen, duygusal olarak savunmasız ve sosyal açıdan yalıtılmış ergenlerdir.

Burada koruma ve önleme adına yapılabilecekler vardır. TİKTOk gibi, kendi videoların çekilip paylaşıldığı uygulamalar çok ciddi denetlenmelidir.. Örneğin ABD, TikTok benzeri sosyal medya uygulamalarını yasaklamaya hazırlanmaktadır. Ebeveynlere ise, çocuklarının internet üzerinden maruz kalabilecekleri potansiyel risklerden haberdar olmaları ve ruhsal sağlıklarına odaklanmalarının yanı sıra, internet etkinliklerini dikkatle izlemeleri önerilmektedir. Önlemede ebeveynler ve öğretmenlerin çevrimiçi oyuna katılan gençler arasında müdahaleye ihtiyaç duyanlarda erken uyarı işaretlerini iyi takip etmeleri gerekir. Örneğin çocuğun düzensiz veya uygun olmayan davranışı var ise, okulda veya diğer okul etkinliklerinde, notlarında ve performansında düşüş var ise, yalnız daha fazla zaman harcıyor veya ailesi ve arkadaşları ile etkileşimlerden kaçınıyor ise çocukların çevrimiçi etkinlikleri ve ilgilendikleri içerik türleri izlenmelidir. Bunların yanı sıra çocuklarda kendine zarar veren türden kesikler ve kanamalar gibi yaralanmaların gözlenmesi, sabahın erken saatlerinde yapılan aktivitelerin fark edilmesi, binaların, nehirlerin ve göllerin tehlikeli yerlerine, karayollarına ve demiryollarına, silah dükkanlarına yapılan ziyaretlerin gözlenmesi önleyici olacaktır.

Yaşa uygun internet okuryazarlığı sağlamak ve yaşa uygun internete erişim sağlamak önemlidir. İnternet kullanım davranışı uygun şekilde denetlenmelidir. TV programlarında, sosyal medyada sağlık çalışanları tarafından yürütülen etkileşimli forumlar, gençlerin kendilerine zarar verme riskini en aza indirgemeleri konusunda bilgilendirmek ve desteklemek için olası bir strateji olabilir. 

Prof. Dr. Hatice DEMİRBAŞ

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Psikoloji Bölümü Sağlık Psikolojisi ABD

Prof. Dr. İ. Hamit HANCI

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp ABD