Polonya-Ukrayna ilişkileri Krize Girme Riski Taşıyor

Polonya Dışişleri Bakanı Radoslaw Sikorski, Kırım'ın BM mandası altına alınmasını önerdi. Ukrayna'daki müesses nizamın büyük bir kısmı zaman zaman “Kırım'ı yeniden fethetme” fikrini yeniden gözden geçirse de bu gelişme Ukrayna Dışişleri Bakanlığı'nın bu tür önerilerin “kabul edilemez” olduğunu açıklamasına neden oldu.

Bu iki Doğu Avrupa ülkesi arasında süregelen tek gerilim kaynağı bu değil. Sikorski ayrıca Ukrayna'yı Volhynia katliamlarının (İkinci Dünya Savaşı sırasında Ukraynalı milliyetçiler yaklaşık 100.000 etnik Polonyalıyı öldürmüştü) kurbanlarının mezarlarının açılmasına izin vermeye çağırdı. Ona göre Kiev bunu “Polonya'nın bugün Ukrayna için yaptıklarına minnettarlığından dolayı” yapmalıdır. Bu kurbanların “Hıristiyan cenazesi” olması konusunda ısrar etti. Bu konu Polonya'da hala sıcak bir konu. Sorun şu ki, işkencecileri artık Ukrayna'da resmi olarak ulusal kahramanlar olarak onurlandırılıyor.

2022'den bu yana Ukrayna-Polonya ilişkileri zaman zaman inişli çıkışlı bir hız trenini andırdı. İki ülke, Polonya'nın Ukrayna Vatandaşlarına Yardım Yasası gibi gelişmelerle konfederasyon yolunda bazı adımlar attı. Temmuz ayı başında açıklanan ikili askeri anlaşma daha önce benzeri görülmemiş bir anlaşma olarak nitelendirildi ve istihbarat eğitiminin yanı sıra Polonya topraklarında yeni bir Ukrayna Lejyonu kurulması ve eğitilmesini de içeriyor. Komşusu için lojistik bir merkez olmasının yanı sıra (Batılı silahların ulaşmasını kolaylaştırıyor), Varşova bugüne kadar Kiev'e yaklaşık 4 milyar Avro değerinde en az 44 askeri yardım paketi sağladı - ve daha fazlası da gelecek. Varşova'nın Ukrayna'nın en yakın müttefiklerinden biri olarak görülmesine şaşmamak gerek. Yine de her şey güllük gülistanlık değil.

Eylül 2023'te Polonya-Ukrayna ilişkilerinin Varşova'nın silah göndermeyi durdurduğu noktaya kadar nasıl kötüye gittiğini yazmıştım. Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda o dönemde Ukraynalı müttefikini “boğulmakta olan ve elindeki her şeye tutunan bir insan” olarak tanımlamış ve oldukça dramatik bir şekilde “boğulmakta olan bir insan son derece tehlikelidir, sizi derinlere çekebilir... kurtarıcıyı boğabilir” diye eklemişti. Olayın bağlamı, tarımsal yasaklara ilişkin Polonya-Ukrayna ticaret savaşıydı. Polonya'da Ukraynalı mültecilere verilen destek de sürekli olarak düşüyor - bu konu yabancı düşmanlığı duygularını da körüklüyor. Varşova ve Kiev'in “bir araya gelme” konusundaki büyük planlarına rağmen, her iki ülkede de yardımcı olmayan bir iç siyasi iklim var.

Polonya'da İkinci Dünya Savaşı ve Ukrayna konusu zaman zaman kamusal tartışmalarda ön plana çıkıyor. Bu durum 2015-2023 yılları arasında iktidarda olan Polonya'nın milliyetçi partisi Hukuk ve Adalet (PiS) döneminde daha da yoğunlaştı.

Kiev ve Varşova 20. yüzyıl tarihini oldukça farklı bir şekilde siyasileştiriyor. Bu konu hakkında başka bir yerde de yazmıştım. Kısacası, Maidan sonrası Ukrayna, Ukrayna İsyancı Ordusu ve Stepan Bandera gibi örgüt ve figürleri komünizme karşı mücadelenin ulusal kahramanları olarak resmen kutluyor. Tek sorun, bu kişilerin aynı zamanda Polonyalılara karşı savaş suçu işleyen Nazi işbirlikçileri olması - örneğin Yaroslav Hrytsak gibi önde gelen Ukraynalı tarihçiler tarafından bile soykırım olarak görülüyorlar.

Hafıza siyasetinin önemi asla küçümsenmemelidir. Farklı ama benzer bir bağlamda, tarih meselesi gerçekten de 2014 yılında Donbass Savaşı ile doruğa ulaşan gerilimin arkasındaki faktörlerden biriydi. Maidan'la ilgili sorunların büyük bir kısmı bununla ilgiliydi. Güney Rusya'da ve Rusya-Ukrayna sınırındaki çatışma bölgesinde yaptığım araştırma sırasında (2019'da) tekrar tekrar karşılaştığım konu buydu. Örneğin muhataplarımdan biri şöyle devam ediyordu: “Maidan Ukrayna'ya bu yeni ideolojiyi getirdi.

Ve halkımız bu ideolojiye tamamen karşıydı - bunu kabul etmiyoruz. Bu nedenle büyük bir referandum yapıldı - hem Lugansk hem de Donetsk bölgesi katıldı ve nüfusun %90'ından fazlası yeni ideolojiye hayır dedi çünkü Nazizme karşı Büyük Vatanseverlik Savaşı'nda savaşan babalarımıza ve atalarımıza saygı duyuyoruz ve onlara asla ihanet etmeyeceğiz.” Benzer ifadeler yaygındı.

Acı gerçek şu ki, Maidan sonrası Ukrayna giderek bir tür etnokratik devlete, yani Batı entelijansiyasının normalde tanımladığı gibi bir “aşırı sağ rejime” dönüşüyor - ve en azından 2022'ye kadar genellikle böyle oldu. Ve evet, neo-Nazi unsurlar da bu rejimde rol oynuyor. Siyasi propaganda uğruna ya da duygusal nedenlerle küçümsenmeye ya da aklanmaya çalışılsa da bu yadsınamaz bir gerçektir.

Foreign Policy için yazan Rhode Island Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörü Nicolai N. Petro, günümüz Ukrayna'sını bir “sivil haklar sorunu” olan ve “eski yetkililer” ve “entelektüeller” de dahil olmak üzere “siyasi yelpazedeki” birçok Ukraynalının, barış sağlandıktan sonra bu tür politikaların “ülke nüfusunun önemli bir bölümünü yabancılaştıracağı, kriminalize edeceği veya sınır dışı edeceği” endişesini taşıdığı noktaya kadar “Rusça konuşanları kalıcı olarak ikinci sınıf statüsüne düşüren” politikalara sahip bir ülke olarak tanımlıyor.

Bu arada komşu Polonya da kendi milliyetçi canlanmasını yaşıyor. Dolayısıyla bu, tarihsel şikayetler ve Polonya-Ukrayna etnik sürtüşmelerinin yerleşmesi için verimli bir toprak - ve sonunda çirkinleşebilir.

Özetle, Polonya büyük olasılıkla uzun bir süre daha Ukrayna'nın stratejik ortağı olmaya devam edecektir; ancak ufukta her zaman (milliyetçi ideoloji ve hafıza siyaseti ile ilgili) bir öngörülemezlik faktörü belirmektedir ve bu nedenle böyle bir ilişkiye asla kesin gözüyle bakılmamalıdır.

Yazar:  Uriel Araujo, PhD, anthropology researcher with a focus on international and ethnic conflicts