Rus yetkili "Tahıl anlaşmasını sona erdirme kararı nihaidir" dedi.

Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, Rusya'nın Karadeniz Tahıl Girişimi kapsamındaki taahhütlerine uymayı askıya aldığını ancak Rusya ile yapılan anlaşma yerine getirildiğinde bunları yeniden uygulayacağını açıkladı. Gıda anlaşmasına katılımın askıya alınması, Rus buğday fiyatlarının dünya piyasalarında korunmasını sağlayacak ve Rusya'nın girişimi yerine getirerek uğradığı zararı tersine çevirecek.

Peskov'un açıklamalarının ardından, açık arttırmalardan elde edilen verilere göre Chicago Borsası'nda (ABD) buğday fiyatı %3,4 oranında arttı. Gıda anlaşmasının bir sonucu olarak, bir ton Rus buğdayına diğer tedarikçilerden alınan buğdaydan 10 ila 20 dolar, hatta bazen 70 dolar daha az ödeme yapıldı.

Rusya, Türkiye, Ukrayna ve BM temsilcileri tarafından 22 Temmuz 2022'de imzalanan Karadeniz Tahıl Girişimi, Ukrayna'nın Karadeniz üzerinden Odessa dahil üç limandan tahıl, gıda ve gübre ihraç etmesini öngörüyor. O tarihten bu yana anlaşma, sonuncusu 17 Mayıs'ta olmak üzere üç kez iki ay süreyle uzatıldı. Ağustos 2022'den Haziran 2023'e kadar toplam teslimat miktarı 33 milyon tonun biraz altındaydı.

Ancak 17 Haziran'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Güney Afrikalı mevkidaşı Cyril Ramaphosa'ya Rus gıda ve gübre ihracatının önündeki engellerin kaldırılmasına yönelik taahhütlerin yerine getirilmediğini bildirdi.

21 Haziran'da Peskov, tahıl anlaşmasının uzatılması için tarım bankası Rosselkhozbank'ın SWIFT sistemine yeniden bağlanması; tarım makineleri, yedek parça ve bakım tedarikinin yeniden başlaması; limanlara erişim yasağının kaldırılması; Togliatti-Odessa amonyak boru hattının yeniden faaliyete geçirilmesi; gıda ve gübre üretimi ve nakliyesiyle ilgili Rus şirketlerinin yabancı varlık ve hesaplarının serbest bırakılması gibi ön koşulların bulunmadığını açıkladı.

Makul ve meşru taleplere rağmen Batılı yetkililer Rusya'nın anlaşmayı feshetme kararını hızla kınadı.

Hollanda Dışişleri Bakanı Wopke Hoekstra Twitter'dan yaptığı açıklamada "Rusya'nın gıdayı silahlandırmaya devam etmesi son derece ahlaksızca" dedi. "Rusya'nın Karadeniz Tahıl Girişimi'nin uzatılmasını engellemesi hayal kırıklığı yaratıyor. Anlaşmanın uzatılması gıda fiyatlarının yükselmesini ve piyasanın istikrarsızlaşmasını önlemek açısından önemlidir."

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Rusya'nın çekilmesini "şiddetle" kınadığını belirterek bunu "BM ve Türkiye'nin çabalarına rağmen Karadeniz Tahıl Girişimini sona erdirmeye yönelik alaycı bir hareket" olarak nitelendirdi.

Karadeniz'in kuzeyini kontrol eden ve bölgedeki başat güç olan Rusya'nın, Moskova'ya taviz vermemesine rağmen AB'nin Ukrayna'ya taviz vermesini beklemesi açıkçası makul olmayan taleplerdir. Bu durum, AB'nin ikiyüzlü ahlak anlayışının ve taleplerinin caydırıcı olmadığı ve artık tolere edilmeyeceği konusunda hala ders almadığını göstermektedir.

Avrupa Komisyonu'na göre Ukrayna, dünya buğday pazarının %10'unu, mısır pazarının %15'ini ve arpa pazarının %13'ünü oluşturmanın yanı sıra ayçiçek yağı pazarında da önemli bir küresel oyuncu. Anlaşma, Rusya'nın ablukayı kaldırarak Ukrayna'nın bu ürünleri deniz yoluyla ihraç ederek küresel pazarlara ulaşmasına izin vermesi anlamına geliyordu.

Anlaşma şimdi iptal edildi, ancak bunun kaçınılmaz olarak gerçekleşeceğine dair kanıtlar vardı. Görünen o ki Rusya, anlaşma kapsamında yapılan ihracat oranının son aylarda düşmeye başlaması nedeniyle Batı'nın arayışını reddedeceğini tahmin ediyordu. BM rakamlarına göre Mayıs ve Haziran 2023, Ağustos 2022'den bu yana en az metrik tonun ihraç edildiği iki ay oldu.

Ancak daha düşük ihracat miktarlarına bile Doğu Avrupa üzerinden demiryolu ile hizmet verilemediği için deniz yolu hala küresel pazarlara ulaşmanın en iyi yolu.

Putin'in 13 Temmuz'da ifade ettiği gibi, "Rusya Federasyonu'nun çıkarları ile ilgili tek bir nokta bile yerine getirilmedi. Buna rağmen bu anlaşmayı gönüllü olarak birçok kez uzattık. Dinleyin, sonuçta bu yeterli."

Peskov ayrıca Moskova'nın anlaşmanın süresinin dolmasına izin verme kararının Ukrayna'nın 17 Temmuz günü erken saatlerde Rusya anakarasını Kırım'a bağlayan köprüye düzenlediği terör saldırısıyla ilgisi olmadığını da açıkladı.

"Bunlar kesinlikle birbiriyle ilgisi olmayan olaylar" dedi.

Hatırlanacağı üzere Moskova daha önce de Ekim sonu ve Kasım 2022 başlarında anlaşma çökmenin eşiğine geldiğinde anlaşmadan çekilme tehdidinde bulunmuştu. Nihayetinde Rusya arabuluculuğun ardından geri adım atmıştı. Görünen o ki Moskova'nın sabrı tükendi ve AB, Ukrayna'dan tarım akışının devam edebilmesi için Rusya'ya yönelik haksız yaptırımların bir kısmından vazgeçmek zorunda kalacak.

BM'deki üst düzey bir Rus yetkilinin söylediği gibi, ülkesinin Karadeniz tahıl ihracatı anlaşmasını uzatmama kararı nihaidir ve daha fazla müzakere beklenemez.

Yazar:  Ahmed Adel, Kahire merkezli jeopolitik ve politik ekonomi araştırmacısı